آموزش نکات مهم ویرایشی

[پیمان اکبرنیا]

با سلام خدمت همه دوستان آوایی

در این تاپیک قصد دارم به کمک شما، نکات مهم ویرایشی را که باید در ترجمه یک مقاله از انگلیسی به فارسی رعایت کرد مرور کنم. البته این نکات فقط در ترجمه به کار نمی آیند، شما اگر بخواهید که یک مقاله به زبان فارسی هم بنویسید، باید این نکات را تا جای ممکن رعایت کنید.

ویرایش یک متن انواع متفاوتی دارد که در زیر به آنها اشاره میکنم:

ویرایش زبانی و املایی: در این نوع ویرایش، متن را از نظر نگارشی و ساختار زبان فارسی بررسی کرده و مشکلات ادبی و املایی موجود در آن را اصلاح میکنیم. در این نوع ویرایش نیازی نیست که از نظر علمی به متن مسلط باشیم. البته باید حواسمان باشد که ممکن است ویرایش یک حرف ربط، فعل و یا هر جز دیگری از یک جمله، معنی علمی آن را نیز عوض کند. ویراستار در صورت عدم تسلط به مفهوم علمی متن فارسی و یا متن اصلی انگلیسی، نباید معنی جملات را عوض کند.

ویرایش علمی: در این نوع ویرایش، متن را از نظر علمی بررسی کرده و در صورت نیاز، آن را اصلاح میکنیم. اگر متن ترجمه شده از انگلیسی باشد، حتما باید با مراجعه به منبع، متن ترجمه را مطابق آن ویرایش کنیم و حق دخل و تصرف در متن اصلی را نداریم.(البته در مواردی، مترجم برای روشن کردن یک مطلب، خود توضیحی را داخل پرانتز به متن اصلی اضافه میکند و ذکر میکند که این نظر مترجم است)

اگر متن فارسی و تالیف نویسنده باشد، باید تسلط نسبتا خوبی به آن مطلب علمی داشته باشیم و در صورت احساس نیاز به ویرایش با نویسنده مطلب هماهنگ کنیم و در صورت دسترسی نداشتن به نویسنده، با منابع معتبر چک کنیم.

ویرایش فنی: به ویرایش ظاهری و نظم و ترتیب دادن به جملات و پاراگرافها می گویند.


در این تاپیک سعی می کنیم درباره نکات مهم ویرایشی بحث کنیم و چگونگی ویرایش یک متن را یاد بگیریم.

پی نوشت: متن و نوع ویرایش یک مطلب رسمی علمی، با مدل نوشتن در فروم فرق می کند. هنگام نوشتن در فروم معمولا با لحن غیر رسمی می نویسیم( خودم را عرض میکنم) و خیلی روی ویرایش دقت نمی کنیم، اما در یک متن علمی، همه چیز متفاوت است.

[Mostafa]

ضمن تشکر از آقای اکبرنیا عزیز بابت ایجاد این تاپیک راهبردی و حیاتی

از دوستان خواهش می کنم به مواردی که در این تاپیک درج می گردد بسیار دقت کنند .

چون این نکات نه تنها در ویرایش متون تالیفی و ترجمه کاربرد دارند ، بلکه باید در تمام نوشته هایمان حد اکثر دقت را بکنیم تا خودمان هم مطالبمان را دست بنویسم تا نیاز به ویرایش بعدی نداشته باشد .

اینکه ما باید در حفظ و حراست از زبانمان جدیت داشته باشیم یک شعار شیک نیست ! بلکه یک ضرورت فرهنگی است

باید این زبان را صحیح و سالم تحویل نسل های آینده بدهیم تا آنها هم بتوانند شیرینی قند پارسی را بچشند

-----------------------------------------

پی نوشت :

1 - قابل توجه دوستانی که برای راحتی کار از حروف تنها استفاده می کنند ( اومدم ک با هم بریم ... ) - این کار یک جنایت ادبی و فرهنگی و خیانت با زبان است

2- به زودی مطالعه این تاپیک را برای تازه وارد ها قانون می کنیم !!

[پیمان اکبرنیا]

چگونگی استفاده از علائم نگارشی:

علائم نگارشی یا سجاوندی همانند ویرگول (،)، نقطه (.)، دونقطه ( و ... بلافاصله پس از کلمه قبلی و با یک فاصله نسبت به کلمه بعدی قرار می‌گیرند. مثال زیر را ببینید:

درست: خورشید ستاره‌ای متوسط است. دانشمندان دریافتند که...

غلط: خورشید ستاره‌ای متوسط است.دانشمندان دریافتند که...

درست: علی گفت: من می‌روم.

غلط: علی گفت : من می‌روم.

کاربرد علائم مختلف:

در ادامه به مهمترین کاربرد نشانه های اصلی می پردازم:

1- نقطه(.):

- در پایان جمله های ساده و مرکب خبری
- پس از حروف اختصاری که مخفف اسم یک فرد است: م. ح. سجادی: محمد حسن سجادی

2- ویرگول(،):

ویرگول در زبان فارسی نشانه درنگی کوتاه است و کاربردهای زیر را دارد:

- جدا کردن گروه های کلمات برای جلوگیری در ابهام و اشتباه شدن معانی. مثل همان مثال معروف:

بخشش لازم نیست، اعدامش کنید.
بخشش، لارم نیست اعدامش کنید.

- برای جدا کردن منادا:

ای خدای بزرگ، فقط تو را می پرستیم.

- جدا کردن جمله های پایه و پیرو:

اگر باران ببارد، برنامه به تعویق می افتد.

3- نقطه ویرگول(؛):

کاربرد نقطه ویرگول نیز مانند ویرگول و نقطه برای درنگ است. کاربرد آن موارد زیر است:

- قرار گرفتن بین جمله هایی که از نظر دستوری مستقلند ولی از نظر معنایی به هم مربوط یا مکمل هم هستند.

ادامه نشانه ها را در پست بعد بررسی می کنیم

[پیمان اکبرنیا]

من وقتی در محیط ویرایشگر فروم هستم. نمیتوانم از کاراکتر نیم فاصله استفاده کنم! به همین دلیل فعلهای دو قسمتی را به اجبار غلط مینویسم. مثلا:

می روم و میروم هر دو غلط است!

درستش اینه: می‌روم

اگر بخواهیم درست بنویسیم باید در نرم افزار Word و به کمک نیم فاصله بنویسیم اما به دلیل وقت گرفتن، توی فروم این نکته را رعایت نمی کنم اما توی مقالات حتما باید رعایت شود.

همین امر برای مواردی مثل جمع بستن نیز صادق است. مثل:

غلط: ستاره ها
درست: ستاره‌ها

بنابر این این اشتباهات اجباری در نوشتن در فروم را بر من ببخشایید! حالا این نکته را یک بار جداگانه هم ذکر خواهم کرد!

[پیمان اکبرنیا]

خب دوستان، کاربرد نشانه ها را ادامه میدیم:

4- دو نقطه(:

کاربرد این نشانه در موارد زیر است:

- قبل از نقل قول.
- توضیح در مورد آنچه در ادامه می آید. ( به معنای زیرا و چون هم به کار می رود).

5- پرانتز ():

معمولا برای دادن توضیح اضافی استفاده می شود. در بسیاری از موارد نیز واژه ای که داخل پرانتز می آید، هم معنی کلمه قبلی است و در این کاربرد، معنی "یا" و "یعنی" می دهد.

6- علامت نقل قول(گیومه):

علامت نقل قول معمولا گیومه است: «...» . برخی هم از علامت نقل قول انگلیسی استفاده می کنند یعنی این مدلی: "..." . در ویکیپدیای فارسی قرارداد شده است که از گیومه استفاده شود.

7- خط تیره (-):

خط تیره گاهی به جای پرانتز برای توضیح دادن استفاده می شود اما جمله داخل آن، اهمیت کمتری از متن اصلی دارد.

خط تیره برای جداسازی کلمات مرکب هم استفاده می شود مثل: علمی- آموزشی


کاربرد علامت سوال و علامت تعجب را هم که می دانید دیگه!


دوستان، نشانه های بیشتری نیز وجود دارد ولی من فقط پرکاربردها را گفتم. این بود بحث مختصری از نشانه ها

[پیمان اکبرنیا]

خب دوستان، بعد از بحث نشانه ها، می رسیم به قسمت اصلی این تاپیک و اون هم، نکات مهم ویرایشه.

من در طی چندین سالی که با سایت مجله نجوم همکاری داشتم، ایرادهای ویرایشی رایجی را که معمولا افراد رعایت نمی کنند، جمع آوری کردم که سعی میکنم به طور خلاصه به اون ها اشاره کنم.

1-استفاده از می باشد ممنوع!: فعل «می‌باشد» کم‌تر مورد استفاده است و به جای آن می توان از فعل «است» استفاده کرد.

این نکته بسیار مهمه و خیلی هم زیاد دیده میشه که افراد در متن هایی که می نویسند، خیلی از فعل «می باشد» استفاده می کنند. اصولا در زبان فارسی چنین فعلی نداریم اما به دلیل استفاده زیاد، به نوشتار رسمی هم راه پیدا کرده است. به جای فعل می باشد بهتره تا جای ممکن از فعل «است» استفاده کنیم. به جای می باشند نیز مثلا می توان از هستند استفاده کرد.

غلط: این خوشه که از خوشه های کروی محسوب می شود، از خوشه های پیر کهکشانی می باشد.
درست: این خوشه که از خوشه های کروی محسوب می شود، از خوشه های پیر کهکشانی است.

2- شکسته ننویسید: در متن علمی نباید نوشت «می ره» باید بنویسیم «می رود».

نکته: اگر ما در فروم این شکلی می نویسیم به خاطر اینه که در محیط فروم، شکسته نویسی اشکالی نداره و یک جورهایی نشانه خودمونی بودنه! اما در مقاله علمی قضیه کاملا متفاوته!

3- فعل ها را کامل به کار ببرید: مثال زیر کاملا گویاست.

غلط: منجم ایرانی، عبدالرحمان صوفی، کتاب صورالکواکب را تالیف کرده.
درست: منجم ایرانی، عبدالرحمان صوفی، کتاب صورالکواکب را تالیف کرده است.

خب تا اینجای کار این نکات را یاد گرفتید؟ پس مرورشون کنید و منتظر باشید برای نکات بعدی

[پیمان اکبرنیا]

4- «را» پس از مفعول می آید: یکی از مشکلات نگارشی که خیلی دیده ام، این مورد است. دقت کنید که «را» مفعولی همیشه بعد از گروه کلمات مفعولی می آید و هیچ وقت بعد از یک جمله استفاده نمی شود. به مثال زیر دقت کنید:

غلط: ستاره‌شناسان، کهکشانی که فاصله‌ی زیادی از ما دارد را کشف کردند.

درست: ستاره‌شناسان، کهکشانی را که فاصله‌ی زیادی از ما دارد، کشف کردند.

همون طور که می بینید، در جمله اول، «را» پس از فعل اومده و این اشتباهه.

5- در مواردی که جمله فاعل دارد، نیازی نیست جمله را مجهول به کار ببرید: این مشکل معمولا در ترجمه از متن انگلیسی به فارسی به وجود می آید چون این ساختار زبان، بیشتر در انگلیسی به کار می رود.

نادرست: کهکشان آندرومدا به وسیله‌ی دانشمندان دانشگاه هاروارد بررسی شد.

درست: دانشمندان دانشگاه هاروارد، کهکشان آندرومدا را بررسی کردند.

6- توسط یا به وسیله؟
به جمله های زیر دقت کنید:

تصویر زیر توسط تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده است.

تصویر زیر به وسیله تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده است.

اصولا جمله دوم بهتر است زیرا تلسکوپ هابل یک «وسیله» است نه یک «واسطه»! وقتی از «توسط» استفاده می کنیم که واسطه ای در کار باشد. برای وسایل و ابزار، از «به وسیله» استفاده می کنیم.

7- در جمع بستن تركیب صفت و موصوف، علامت جمع با موصوف می‌آید.

غلط: صورت فلكی‌ها.
درست: صورت‌های فلكی.

8- برای فاعل یا مسند جمع غیر انسان، فعل هم می‌تواند جمع باشد هم مفرد. از فعل جمع زمانی استفاده می‌كنند كه بخواهند به آن شیء یا ... شخصیتی انسانی بدهند.

غلط: موارد زیر اشتباه‌اند.
درست: موارد زیر اشتباه‌ است.

خب دوستان تا اینجا همه چیز واضحه؟ سوالی نیست؟

[Sunrise]

یکی از موارد مبتلا به در املاء فارسی "جدا نویسی" ست؛ به موارد زیر دقت کنید:

1- این، آن: این که، آن‌که، این‌جا، آن‌جا.

2- ها: کتاب‌ها، باغ‌ها. استثنا: آنها، اینها.

3- همین و همان: همین کتاب، همین‌جا، همان جا.

4- هم: هم‌چنین، هم‌چنان، هم‌صدا. استثنا: همسایه، همشیره، همراه، همایش(در فرهنگ املایی همین کتاب همه موارد اتصال و انفصال آمده است).

5- هیچ: هیچ‌یک، هیچ‌کدام، هیچ‌کس.

6- چه: آن‌چه، چنان چه.

7- می و همی: می‌خواند، همی گوید.

8- تر و ترین: کوچک‌تر، بزرگ‌ترین. استثنا: کمتر، بیشتر، بهتر، مهتر و کهتر.

9- به: جدا نوشته می‌شود: به دست، به سوی، به طرف و …
استثنای آن در موارد زیر است:
الف) هر گاه صفت بسازد: بنام(مشهور)، بخرد، بشکوه، بهنجار.
ب) هنگامی که بر سر فعل یا مصدر بیاید(بای زینت یا بای تاکید): بروم، بگفتن(=گفتن).
ج) به صورت بدین، بدان، بدو، بدیشان به کار رود.

[پیمان اکبرنیا]

دوستان این پست آخرین پستی است که فعلا درباره نکات ویرایش می نویسم. ممکنه فکر کنید که هنوز بسیاری از مطالب باقی مونده و درست هم فکر می کنید، اما فعلا برای شروع همین موارد کافیه و کارمون باهاش راه می اُفته! البته هر وقت که در ویرایش متنها، به نکته مهم و جدیدی بر خوردم، میام اینجا و می نویسم. شما هم اگر نکته ای را یاد گرفتید حتما گوشزد کنید.

- جمع بستن واژه های فارسی با علامت جمع عربی، اشتباه است:

غلط: گرایشات
درست: گرایش ها

غلط: آزمایشات
درست: آزمایش ها

- جمع بستن واژه هایی که خود جمع هستند، اشتباه است:

غلط: امورات
درست: امور

غلط: آثارها
درست: آثار

- قابل و غیر قابل: اصولا کلماتی که با «قابل» و «غیر قابل» شروع می شوند ، می توانند به گونه ای دیگر نوشته شوند که بهتر است.

غلط: غیر قابل گفتن
درست: ناگفتنی

غلط: غیر قابل تحمل
درست: تحمل ناپذیر

غلط: قابل خوردن
درست: خوردنی

البته مورد آخر، بسیار رایجه و حتی خودم هم ممکنه گاهی فراموش کنم که نباید از «قابل» و «غیر قابل» استفاده بکنم اما سعی کنیم تا جای ممکن استفاده ازش را کاهش بدیم

در پست آینده، چند سایت و کتاب مناسب آموزشی اعلام میکنم که میتونید با مراجعه به اونها، آموخته های خودتون را تکمیل کنید.

[yasiii]

سلام آقای اکبرنیا
خیلی ممنون از این همه اطلاعات مهم و کاربردی.
یه اشتباهی هم که جدیدا خیلی باب شده استفاده ی بی مورد از علامت تعجب است.
برای مثال:
پیام فرستنده:
سلام
خوب هستید؟
تولدتان مبارک.
پاسخ:
سلام!
خیلی ممنون!
شما خوب هستید؟!

خودتون قضاوت کنید. یا پیام شخص فرستنده خیلی تعجب برانگیز بوده یا اینکه شخص گیرنده کاربرد این علامت و نمیدونسته.