معماری نجومی ایران:
نقش رستم:
5کیلومتر دورتر از تخت جمشید بنای شگفت انگیزی قرار دارد که بیش از دوهزار سال قبل دقیق ترین تقویم خورشیدی جهان به شمار می رفت.
کاربرد گاه شمار سنگی نقش رستم سال ها زیر سوال بود. عده ای از باستان شناسان تصور می کردند که این بنا صرفا محلی برای نگهداری از آثار مكتوب زرتشتیان است و عده ای دیگر آن را آتشکده ای قدیمی می دانستند که در آن آتش مقدس نگهداری می شد.
تا این که پژوهشگر ایرانی، رضا مرادی غیاثآبادی كه تحقیقات فراوانی در زمینه ایران باستان داشته است، در کتاب «نظام گاه شماری در چارطاقیهای ایران» نتایج سال ها تحقیق خود را روی این بنا نوشت و اعلام کرد که اگرچه تا امروز تصور می شد كاربرد این بنا، محلی برای نگهداری كتاب اوستا و اسناد حكومتی یا محل گنجینه دربار و یا آتشكده بوده باشد، اما این بنا در مقایسه با تمام بناهای گاهشماری آفتابی در سراسر جهان، پیشرفتهترین، دقیقترین، و بهترین بنای گاهشماری آفتابی است.
تمام بناهای گاهشمار آفتابی در جهان فقط میتوانند روزهای خاصی از سال (مانند روزهای سرفصل) را مشخص كنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند. اما این بنا می تواند جزئیات روزهای مختلف سال و ماهها را هم مشخص كند.
باستان شناسان معتقدند که ظرافت این گاهشمار تمام سنگی به اندازه ای است که بدون شک سازندگان آن از مسائل دقیق و پیشرفته نجومی، سال كبیسه، انحراف كره زمین نسبت به مدار خورشید، کروی بودن زمین، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید و... آگاه بوده اند.
مسیر پرتوهای نور در نقش رستم
هر یک از اضلاع بنای نقش رستم با چهار جهت اصلی 15 درجه غربی انحراف دارد. اگر این بنا با زاویهای غیر از این ساخته میشد، هیچ یک از محاسبههای خورشیدی یاد شده در اینجا قابل انجام نمیبود.
بر هر یک از سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی بنا 6 شاخص خورشیدی یا آفتاب سنج به شکل پنجره دیده میشود که از سنگ های خاکستری رنگ ساخته شده اند و بررسی ها نشان می دهد که تغییرات زاویه بین گوشههای آفتاب سنج هایی که در سه سوی بنا کار گذاشته شده است با تغییرات زاویه طلوع خورشید در ماههای گوناگون سال برابر است.
در آفتاب سنجهای ردیف دوم ساز و کاری اندیشیده شده است که به وسیله آن میتوان نزدیک شدن سال نو را هفته به هفته تشخیص داد.
در قسمت شمالی بنا، پلههایی دیده می شود که مطالعات نجومی نشان می دهد به عنوان درجههای یک صفحه مدرج استفاده می شدند و وظیفه محاسبه زمان از راه ارتفاع خورشید را داشته اند. به همین دلیل زاویه شیب آنها نسبت به سطح زمین دقیقا برابر با زاویه بین بالاترین و پایینترین حد ارتفاع خورشید در ظهر خورشید یعنی 47 درجه است!
این پلهها همچنین وضعیتی دارند که سایه لبه عمودی بنا در هنگام طلوع خورشید در هر یک از ماههای سال به ترتیبی خاص بر روی آنها میافتد و در آنها ترتیبی اتخاذ شده که میتوان نزدیک شدن آغاز سال هخامنشی را روز به روز تشخیص داد.
منبع:کرونوس