نجوم و ادبیات

[بهزاد]

سلام
بعد از عمری سرو کله زدن در انجمن های مجازی امروز پیامی دریافت کردم مبنی بر افتتاح انجمن نجوم آوا استار. ضمن تبریک به دوستان آوا استار با اجازتون اولین تاپیکم رو تو این انجمن میزارم.

اگر کسی شعری در ارتباط با نجوم میدونه اینجا بزاره. یه مقاله خیلی جالب میخوندم چند وقت پیش که توی کامپیوترم سیو کرده بودم. منبعش رو یادم نیست چه سایتی بود اما اسم نویسنده در انتهای مقاله هست. بسیار جالبه. در پست بعدی این مقاله رو برای شروع در این تاپیک قرار میدم.

--------------------

نام قبلی این تاپیک اشعار نجومی بود، ضمن تشکر از ایجاد کننده این تاپیک، از این پس میتوانید آثار ادبی و یا نقد آثار ادبی نجومی و.... را در این تاپیک قرار دهید.

با تشکر
آسمون

[moonlight13]

شب چو شد خورشید غایب اختران لافی زنند

زهره گوید آن من دان ماه گوید آن من

مشتری از کیسه زر جعفری بیرون کند

با زحل مریــخ گوید خنجر بران من

وان عطارد صدر گیرد که منم صدرالصدور

چرخ‌ها ملک من است و برج‌ها ارکان من

آفتاب از سوی مشرق صبحدم لشکر کشد

گوید ای دزدان کجا رفتید اینک آن من

زهره زهره درید و ماه را گردن شکست

شد عطارد خشک و بارد با رخ رخشان من

کار مریخ و زحل از نور ما هم درشکست

مشتری مفلس برآمد کاه شد همیان من

چون یکی میدان دوانید آفتاب آمد ندا

هان و هان ای بی‌ادب بیرون شو از میدان من

آفتـــاب آفتــــابم آفتـــابــا تــو بـــرو

در چه مغرب فرو رو باش در زندان من

وقت صبح از گور مشرق سر برآر و زنده شو

منکران حشر را آگه کن از برهان من

عید هر کس آن مهی باشد که او قربان او است

عید تو ماه من آمد ای شده قربان من

شمس تبریزی چو تافت از برج لاشرقیه تاب

ذات او برون شد از حد و امکان من


دیوان شمس، مولوی

[آسمون]

اگر دانی زبان اختران را

شبانه بشنوی راز جهان را


سکوت شب به صد آهنگ خواند

به گوشت قصه های آسمان را


خلیل الله خلیلی

[الیزابت]

نجوم در ادبیات

این چرخ و فلک که ما در او حیرانیم فانوس خیال از او مثالی دانیم
خورشید چراغدان و عالم فانوس ما چو صوریم کاندرو حیرانیم
( خیام نیشابوری)

به نام خداوند جان و خرد كزين برتر انديشه بر نگذرد
خداوند نام و خداوند جاي خداوند روزي ده رهنماي
خداوند كيهان و گردان سپهر فروزنده ماه و ناهيد و مهر
(فردوسي)

قدرت ستارگان و اجرام آسماني را حتي در اشعار هستي بخش ادبيات فارسي ميتوان جست و جو كرد و البته شيوايي و زيبايي قلم فردوسي جايگاه تحسين بر انگيز خود را دارد.ستارگان و سيارات در ادبيات و فرهنگ ايرانيان معنا و مفهوم خاص خود را داشته و دارند.
به عنوان مثال:
1-عطارد(تير): كه كوچكترين سياره منظومه شمسي است و در ادبيات پيشينيان آنرا دبير ملك ميپنداشتند.
2-ناهيد(زهره = ونوس):دومين سياره منظومه شمسي و همچنين نزديكترين سياره به زمين است كه پيشينيان آن را نوازنده فلك ميدانستند.

بر خيزيم و زندگي ز سر گيريم وين رنج دل از ميانه بر گيريم
ناهيد به زخمه تيز تر گردد چون من سر خامه تيز تر گيرم
كلك از كف تير سرنگون گردد چون من ز خدنگ خامه سر گيرم
(محمد تقي بهار)

۳- بهرام (مریخ): اين سياره را به دليل سرخ رنگي اش ستاره جنگ و جنگ جويان ميدانستند و ظهورش در آسمان نداي جنگ را سر ميداد. البته اين پيشگويي ها را افراد مجرب و حازق آن دوران كه در دربار شاهان بودند انجام ميدادند.
نکته: در قديم چون تفاوت سياره و ستاره را نميدانستند سيارات را ستاره ميخواندند.
۴- زحل (کیوان):سياره زحل با حلقه هاي شگفت انگيزش به زيبايي شهرت دارد اما در قديم آن را نماد بد شگوني ميدانستند.

شبگير كنم به صفهُ بهرام وان دشنهُ سرخش از كمر گيرم
زان نحس كه بر تراود از كيوان بال و پر و پويه و اثر گيرم
(محمد تقي بهار)

جرم خورشيد دوش گه شام سر به مغرب فرو كشيد تمام
بـه تعجب همی نظر كرديم من و معشوق من ز گوشه بام
تير در پيش چهره ي زهره از خجالت مي شكست اقلام
تيغ مريخ در دم عقرب تخت خورشيد بر سر ضرغام
دلو كيوان در اوفتاده به چاه ماهي مشتري رميده ز دام
جدی مفتون خوشه ي گندم بره مذبوح خنجر بهرام
اسد اندر تحير از پي ثور گام بگشاده تا بيايد كام

(انوری)

این که خاک سیهش بالین است اختر شعر و ادب پروین است

(پروین اعتصامی)

زندگی دیدن یک باغچه از شیشه مسدود هواپیماست
خبر رفتن موشک به فضا
لمس تنهایی ماه
فکر بوییدن گل در کره ی دیگر
(سهراب سپهری)

منبع: باشگاه نجوم زاوش

[sama.ara]

با سلام به دوستان عزیز


هفت پیکر یا بهرام نامۀ نظامی
هفت پیکر چهارمین منظومه نظامی از نظر ترتیب زمانی و یکی از دو شاهکار وی از لحاظ کیفیت است.
نظامی در این اثر مانند بسیاری از شاعران کهن، به باورهای نجومی زمان خود اشاره دارد که بر پایۀ اعتقادات زمین مرکزی بنا شده اند.
در هفت پیکر، نظامی هفت داستان از زبان زنان بهرام نقل می کند .هر یک از داستان ها به یک روز هفته، یک رنگ و یک ستاره یا سیاره اختصاص دارد. هر شب در یکی از گنبدها بانوی آن گنبد حکایتی را برای بهرام نقل می کند که جنبۀ پند دارند.
در پست های بعدی،‌ هر روز به بررسی اجمالی باورهای نجومی هفت پیکر و ارتباط آن با رنگ خاص و روز خاص خود می پردازیم.

[sama.ara]

چونکه بهرام کیقباد کلاه تاج کیخسروی رساند به ماه

بیستونی زناف ملک انگیخت کانچه فرهاد کرد، ازو بگریخت...

...هفت گنبد درون آن باره کرده بر طبع هفت سیاره

رنگ هر گنبدی ستاره شناس بر مزاج ستاره کرده قیاس

گنبدی کو ز قسم کیوان بود در سیاهی چو مشک پنهان بود

وان که بودش ز مشتری مایه صندلی داشت رنگ و پیرایه

وان که مرّیخ بست پرگارش گوهر سرخ بود در کارش

وان که از آفتاب داشت خبر زرد بود از چه؟ از حمایل زر

وان که از زیب زهرهی افت امید بود رویش چو روی زهره سپید

وان که بود از عطاردش روزی بود پیروزه­گون ز پیروزی

وان که مه کرده سوی برچش راه داشت سرسبزیی ز طلعت ماه

برکشیده برین صفت پیکر هفت گنبد به طبع هفت اختر

قبل از بررسی ارتباط سیارات و رنگ هاو روزها بهتر است به چند نکته اشاره شود:

ا)عدد هفت: نظامی در نام کتاب آن رابه کار برده است. هفت در باورهای کهن عددی است مقدس که از دیرباز مورد توجه خاص اقوام و ملل بوده است. هفت مرحلۀ سیر و سلوک، هفت فلک،هفت هنر، هفت دریا، هفتآتشکده، هفت اختر و ... .

قدیمی ترین قومی که به عدد هفت توجه کرده سومر است. آنان اولین بار متوجه سیارات شدند و آنها را به صورت ارباب انواع می پرستیدند. ایرانیان در روزگار بسیار قدیم معتقد بودند آسمان دارای 4 طبقه است:

پایگاه ستارگان،پایگاه ماه، پایگاه خورشید و بالاخره پایگاه روشنی بی پایان(= بهشت). از دورۀساسانیان مسألۀ هفت طبقه بودن آسمان مطرح می شود.

ای هفت فلک فکندۀ تو ای هر که به جز تو بندۀ تو

بر هفت فلک دو حلقه بستند نظارۀتوست هرچه هستند

هفت اختر در باورکهن عبارتند از قمر،عطارد، زهره، شمس، مریخ، مشتری و زحل که هر کدام در یک طبقه از آسمان قرار دارند.

نکتۀدیگر اینکه:

نظامی داستان بهرام گور را در در این منظومه سرود، زیرا می‌دانست بهرام یک ویژگی خاص خود دارد. نزدنظامی، بهرام فقط نام یک شاه یا نام یک ستارهنیست؛ بلکه نام بزرگترین و مهم‌ترین آتشکده‌ی ایران باستان است. این آتشکده را«آتشکده‌ی ورهرام»می‌نامیدند که نزد ایرانیان بسیار مقدس است. آنان هرگز آتش ورهرام را خاموش نمی‌کردندو آن را از ۱۶آتش دیگر فراهم می‌کردند.

تمام گنبدهای آیین مهری را به گونه‌ای می‌ساختندکه در هر ساعت از روز به یک رنگ درمی‌آمد.. همه‌ی مهرابه‌های مهری اینگونه رنگارنگ بوده‌اند. نظامی با توجه به دانسته‌ها و تجربه‌های خود درباره‌ یمهرابه‌های مهری از ایده‌ی هفت رنگ استفاده می‌کند. جالب این است که تمام آتشکده‌های زرتشتیان نیز گنبد داشت. به همین دلیل است که نظامی بخش‌های بسیاری از رویدادهای داستان بهرام گور را در گنبدها می‌گذراند. ضمن آن که به هفت آتشکده‌ی بزرگ ایران،که بزرگترین آنها آتشکده‌ی بهرام بود، اشاره می‌کند.

-----


منابع: 1)تحلیل آثار نظامی، کامل احدنژاد. 2) هفت پیکر نظامی، تصحیح حسن وحید دستگردی 3) ویکی پدیا 4) باورهای نجومی در شعر نظامی، فاطمه الهامی 5) بررسی رنگ در حکایت های هفت پیکر، زرین تاج واردی- آزاده مختاری. 6) معناشناسی نمادین هفت گنبد در هفت پیکر نظامی ، علیرضا خواجه گیر، لیلا اتابکی7)نجوم در هفت پیکر

[skynight]

جرم خورشيد دوش گه شام **** سر به مغرب فرو كشيد تمام

به تعجب همی نظر كرديم **** من و معشوق من زگوشه بام

تير در پيش چهره ي زهره **** از خجالت مي شكست اقلام

تيغ مريخ در دم عقرب **** تخت خورشيد بر سرضرغام

دلو كيوان در اوفتاده به چاه **** ماهي مشتري رميده ز دام

جدی مفتون خوشه ي گندم **** بره مذبوح خنجر بهرام

اسد اندر تحير از پي ثور **** گام بگشاده تا بيايد كام

انوری

[sama.ara]

روز دوشنبه/ رنگ سبز/ کرۀ ماه

سبز در روانشناسی رنگ معنویت و آرامش است که در آداب و رسوم و عقاید و مذهب اهمیت فراوان دارد. رنگ سبز رنگ توکل و ایمان است.

در این روز بهرام به گنبد سبز می­رود و نازپری، شاهدخت خوارزم و بانوی گنبد سبز داستان بشر و ملیخا را برای وی بیان می­کند. بشر که نمادروح پاک است به خدا توکل می کند و ملیخا که مدعی دانش است گرفتار نادانی خود میشود و در چاهی عمیق سقوط می کند. بشر نشانۀ زندگی دوباره است و ملیخا نماد مرگ.

چون که روز دوشنبه آمد، شاه / چتر سرسبز برکشید به ماه

شد بر افروخته چو سبز چراغ / سبز در سبز چون فرشتۀ باغ

رخت را سوی سبز گنبد برد / دل به شادی و خرمی سپرد

چون برین سبزۀ زمرد وار / باغ انجم فشاند برگ بهار

زان خردمند سروسبز آرنگ / خواست تا شکر گشاید تنگ

در این ابیات سبز نشانۀ فردی خردمند و آگاه و بصیر است.

همانگونه که گفته شد رنگ قمر به عقیده قدما، سبز است

ماه را در خط حمایل خویش / داد سرسبزی از شمایل خویش

این بیت اشاره به معراج پیامبر(ص) و رنگ بخشیدن به سیارات دارد. سمنانی عارف سدۀ 4 تناسبی بین هفت مرحلۀ روح، هفت رنگ و هفت پیامبر قائل شده که تا اندازه ای به رنگ های نظامی نزدیک است. در این تقسیم بندی هر رنگ مرحله ای ازتعالی روح را نشان می دهد. در این مراحل "محمدِ وجود انسان" سبز زمردین است.
درایران باستان نام این روز(دوشنبه) مهشید بوده، مه بر گرفته شده از ماه است که از آیین میترایی کهن ایرانی آمده.خورشید و ماه از تندیس های آئین میترایی هستند که نشان از قدرت و پویایی جهانآفرینش داشته اند. سومین روز هفته در ایران باستان به نام این نماد خداوند نامگذاری شد و آن را مهشید به معنی ماه روشن و نورانی نام گذاشتند. نام میلادی این روز(monday) نیز برگرفته از این باور کهن ایرانی (آیین مهرپرستی) است.

------
منابع: 1)تحلیل آثار نظامی، کامل احدنژاد. 2) هفت پیکر نظامی، تصحیح حسن وحید دستگردی 3) ویکی پدیا 4) باورهای نجومی در شعر نظامی، فاطمه الهامی 5) بررسی رنگ در حکایت های هفت پیکر، زرین تاج واردی- آزاده مختاری. 6) معناشناسی نمادین هفت گنبد در هفت پیکر نظامی ، علیرضا خواجه گیر، لیلا اتابکی7)نجوم در هفت پیکر (دوشنبه)

[رضا طامهری]

روز دوشنبه/ رنگ سبز/ کرۀ ماه

سبز در روانشناسی رنگ معنویت و آرامش است که در آداب و رسوم و عقاید و مذهب اهمیت فراوان دارد. رنگ سبز رنگ توکل و ایمان است.

در این روز بهرام به گنبد سبز می­رود و نازپری، شاهدخت خوارزم و بانوی گنبد سبز داستان بشر و ملیخا را برای وی بیان می­کند. بشر که نمادروح پاک است به خدا توکل می کند و ملیخا که مدعی دانش است گرفتار نادانی خود میشود و در چاهی عمیق سقوط می کند. بشر نشانۀ زندگی دوباره است و ملیخا نماد مرگ.
.[/FONT][/B]

با تشکر شما بخاطر این بحث جذاب و شیرین و نجومی

میگم یه سوال... ایا دلیلی هم بر قرار دادن رنگ سبز برای ماه بوده؟ ایا این مطلب برگرفته از اعتقادی خاص برای مردم بوده؟

اخه تقریبا همه جا رسمه که میگن وقتی ماه شب چهارده رو دیدی چشاتو ببند و ارزو کن و بعد چشماتو روی یک سبزی مثل درخت یا مزرعه یا... باز کن!! ایا میشه که این نام نهادن هم ربطی به اینگونه باورها داشته باشه؟

-----------
پی نوشت:
یه نکته جالب، اغلب فیلترهای اماتوری رصد ماه هم، ماه رو سبز رنگ نشون میدن ....
اینم ارایه ی تلسکوپی شعرهای بالا

[sama.ara]

سپاس آقای طامهری

در قدیم منجم ها معتقد بودند که ماه سبز رنگه و این باور در جایی هم که به معراج پیامبر و رنگ بخشیدن به سیارات اشاره شده، وجود داره.

در عرفان ایرانی سبز به عنوان رنگ اصلی و خالق رنگهای دیگه اس. رنگ سبز جزء رنگهای فرعی به حساب میاد ولی در قدیم کنار سه رنگ اصلی معرفی شده. امروزه در استانداردهای ماشینی مثل کامپیوتر هم رنگ های اصلی کهمعرفی میشن قرمز و سبز و آبی هستن. در اصل رنگ های اصلی در طیف نوری این سه رنگ هستند.
یه جایی قبلا خوندم که ماه خالق گیاهانه(در باورقدیم)، اما این که مردم میگن به ماه نو یا کامل که نگاه میکنین به سبزی و گیاهنگاه کنین فکر نکنم از این باور سرچشمه بگیره چون فقط گیاه نیست که مردم خوش یمنمی دونن... طلا ، روشنی و آب هم جزو چیزاییه که میگن تو این زمان بهش نگاه کنین میمونه

[sama.ara]

سیارۀ بهرام / رنگ سرخ

ازدگر روز هفته آن به بود / ناف هفته سه شنبه بود

روزبهرام و رنگ بهرامی / شاه با هر دو کرده همنامی

سرخ درسرخ زیوری برساخت / صبحگه سوی سرخ گنبد تاخت

قرمزرنگ عشق است و نمایانگر قدرت ابتکار و هیجان است که موجب ترقی می­شود.

درداستان گنبد سرخ، شاهزادۀ زیبا خواستگاران خود را دچار طلسم می­کند و همگی بر سرعشق او جان می­بازند. رنگ سرخ در اینجا مفهوم مرگ و عشق است. در این داستان شاهدعشق و خونریزی بسیار هستیم.

درگذشته صائبیان حران معبد مریخ را چهارگوشه و قرمز رنگ می­ساختند و در جشن مریخ لباس و تزئینات سرخ برتن می­کردند.

بهرام در تصورات یونان، روم و ایران ایزد خدای جنگ و خونریزی است. همچنین در ایران باستان آن را ایزد پیروزی می­دانستند.

دردهم ماه و در ششم بهرام/ مجلس آراسته به تیغ و به جام

***

درشب عنبرین بدین خامی/ کرد بهرام جنگ بهرامی

پیامبردر عروج ملکوتی خود رنگ سرخ را به سیارۀ بهرام می دهد:

سبز پوشید چون خلیفه شام / سرخ‏پوشی گذاشت بر بهرام

نام روز چهارم هفته در قدیم بهرام شید، برگرفته از روز سیارۀ بهرام بوده.

نام این روز در دیگر زبان­ها نیز برگرفته از باور ایرانیان است. در انگلیسی Tuesday است که tues نام یکی از خدایان یونانیست، معادل مارس یا مریخ و به رنگ آن قرمز است.

درفرانسه mardiدرایتالیا martediودر اسپانیا martesاست که همگی برگرفته از مارس به معنی روز بهرام هستند.

_____________

منابع: 1)تحلیل آثار نظامی، کامل احدنژاد. 2) هفت پیکر نظامی، تصحیح حسن وحید دستگردی 3) ویکی پدیا 4) باورهای نجومی در شعر نظامی، فاطمه الهامی 5) بررسی رنگ در حکایت های هفت پیکر، زرین تاج واردی- آزاده مختاری. 6) معناشناسی نمادین هفت گنبد در هفت پیکر نظامی ، علیرضا خواجه گیر، لیلا اتابکی