اسطرلاب . (معرب از: یونانی ِ اَسْترُن ، ستاره + لامبانِئین ، گرفتن ) اُسترلاب . اُصطرلاب . سُتُرلاب . سُطُرلاب . صُلاّب .
وسیله ای است که برای مشاهده ٔ وضع ستارگان و تعیین ارتفاع آنها در افق بکار میرود . بیشتر از برنج و گاهی از نقره ساخته میشود .
معنی ترکیبی آن به یونانی ترازوی آفتاب است ، زیرا اسطر به معنی ترازو و لاب به معنی آفتاب است.
مؤید وجه تسمیه این معنا ،شعری است از امیرخسرو که فرماید:
به یونــــانی اســـطر تـــــرازو بود
که در ســکه ٔ عدل ســـــاز او بود
وگر معنــیم بازپرســــــــی ز لاب
بود هم به گفتـــــــــار روم آفتـاب
پس آنکو مراد از سطرلاب جست
ترازوی خورشـــــید باشد درست
نقل شده که پسر ادریس پیغمبر آن را وضع کرده است ولی برخی دیگر می گویند ارسطاطالیس آن را ساخته است.
و بعضی گفته اند لاب نام حکیمی است که آن را ساخته.
اسطرلاب ، در اصل لغت ،با سین مهمله (س) نوشته میشود، و بعضی آن را با صاد (ص) نوشته اند. و از اینجا بعضی گمان کرده اند که اصل آن در لغت یونان استرلابون است و معنی آن آئینه ٔ کواکب می باشد. و بعضی گویند که اسطر تصنیف است . و لاب نام پسر هرمس حکیم است و اسطرلاب اختراع اوست . و بعضی گویند که چون لاب دوائر فلکی را در سطح مستوی رسم کرد، هرمس از او سؤال کرد که : مَن سَطَرَ هذا؟ او در جواب گفت : سطره لاب . و بدین سبب آن را اسطرلاب گفتند.
در ادب چهارم، اسطرلاب را قرآن کریم دانسته اند که چهارمین و آخرین کتاب آسمانی است ؛یعنی زبور، توریة، انجیل ، قرآن .
«حسن اسوار» از دانشمندان زرتشتی سده چهارم هجری در کتاب «المبتدا بعلم النجوم» می‌نویسد: «کتابی از علمای اسکندریه به دستم رسید که در آن اعلام داشته بود بنیاد دانش نجوم را در جهان منجم ایرانی «استره-دوقوس فوقانی» در ۳۲۰۰ سال پیش از جنگ تروا بنیان نهاده است» چون جنگهای ده ساله تروا ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد صورت گرفت، نزدیک به ۶۷۰۰ سال از عمر این دانش می‌گذرد. (با این سخن، خلاف گفته غربیان که اسطرلاب و نام آن یونانی معرفی می‌نمایند، ثابت می‌گردد ولی چندان مستند نیست!)
پاسخ با نقل قول
