رصد در المپیاد

[arashgmn]

همونطوری که می دونید مهارتِ رصد، توی المپیاد نجوم نقش مهمی داره. برای همین این تاپیکو ایجاد کردم که

بدونیم برای رصد باید چی بخونیم و چه جوری مهارت رصدیمون رو افزایش بدیم.

توجه کنید که بخش زیادی از این مهارت به صورت تجربی و با رصد زیر آسمون تاریک یا با کار با تلسکوپ به دست میاد. بنابراین تجارب رصدی تون رو هم می تونید این جا قرار بدید. (البته فقط رصد های المپیادی رو... ! )

غیر المپیادی های مشتاق رصد هم می تونن بحث رو دنبال کنن. توصیه های المپیادی تنها در انتهای این مطلب مطرح میشه.

باقی مطلب همون چیزیه که ما همه با هر سطح سوادی از آسمون می فهمیم.

به قول سهراب سپهری : "... هر کجا هستم ، باشم ، آسمان مال من است !"

[arashgmn]

خوب به مثلث تابستانی برگردیم. 3 تا صورت فلکی توی این مثلث وجود دارن که خیلی مهمن. (این که میگم خیلی به این علته که به شدت توی سوالای رصد دوره تکرار میشن!) شکل زیر رو نگاه کنید تا دونه دونه بریم سراغ هر کدوم :

روباهک :

یکی از صورت فلکی های جدید آسمون محسوب میشه و تازه توی اواخر قرن 17 بود که برای این محدوده از آسمون یه صورت فلکی تعریف کردن. سه تا ستاره بیشتر نداره؛ که تو آسمون تاریک، فقط دوتاش رو میشه راحت دید و برای سومی ، باید کلی عرق ریخت! کلا این صورت فلکی ستاره هاش ، اهمیت چندانی ندارن. اما اگه خواستید پیداش کنید، می تونید گردن دجاجه رو امتداد بدین تا به دو ستاره اش (که در همون راستا هستن) برسید.

امتیاز عکس : acmecompany.com

دلفین :

یه لوزی و یه خط که با کمی تخیل میشه یه دلفین از توش کشید بیرون. این صورت فلکی هم ستاره های چندان معروفی نداره. اما یکی از صورت فلکی هاییه که توش ستاره ی دوتایی خوب وجود داره و میشه از روش سوال داد ... . جالبه بدونید توی صورت فلکی فرس(بعدا معرفی میشه) ترکیبی بسیار مشابه با شکل این صورت فلکی (اما کم نور تز و کوچکتر) وجود داره که به دلفین کوچک معروفه. در ضمن نیازی هم نیست که بگیم اون نواختر جدید که اخیرا کشف شد(Nova Dephinus 2013)، توی مرز های قرار دادی این صورت فلکی قرار داشت... .

سهم یا تیر :

این صورت فلکی خیلی خیلی شبیه خودشه. ستاره های آلفا و بتاش هم خیلی متقارن روی دُم این تیر قرار گرفتن. برای پیدا کردنش می تونید همین دو ستاره ی دم رو توی نوار راه شیری پیدا کنید. این صورت فلکی می تونه راهنمای خوبی برای پیدا کردن خوشه صوفی (چوب لباسی) هم باشه.

امتیاز عکس : acmecompany.com

صورت های بالا از صورت های پرنور آسمون نیستن. اما اگر آسمونی بالای سرتون داشتید که راه شیری توش معلوم بود، می تونید مطمئن باشید که حداقل دلفین و سهم رو می تونید ببینید.

----------------------------

پ.ن 1 : منظور از دوتایی خوب اینه : دوتایی ای که بشه با تلسکوپ های باشگاه اونا رو از هم تفکیک کرد و در ضمن رنگ مولفه ها از توی پشمی قابل تشخیص باشه ...

پ.ن 2 : عقاب و دلفین و سهم ، همرس اند ! یعنی اگه مسیرشون رو امتداد بدید ، تقریبا از یه نقطه می گذرن ...

پ.ن 3 : علت این که خیلی دو امتحان باشگاه از اینا سوال میدن ، ارتفاع خوبشون توی تابستون هم هست.

[sesto]

سلام دوستان
یه مسئله ای یادم اومد که گفتم بگم
کتابی به اسم صورت های فلکی
ترجمه ی مهندس احمد دالکی
که اجرام عمقی هر صورت فلکی با نقشه آسمان و موقعیت اون صورت فلکی با صور فلکی دیگه رو نشون میده
یه کتاب جم و جوریه که خیلی راحت میشه تمامی صور فلکی رو در مدت کوتاهی یاد گرفت

این کتاب الان جلوی منه
از انتشارات گیتا شناسی
5 روز پیش خریدم و فکر کنم قیمتش تغییر کرده باشه و با قیمت 3500 تومن به فروش میرسه کتاب به شدت مفیدیه

[arashgmn]

در این پست صورت فلکی عقرب (یا کژدُم) رو معرفی می کنیم. این صورت فلکی از اواسط تابستان تا پاییز ، بعد از غروب خورشید در افق جنوبی در بهترین موقعیت رصدی قرار گرفته. شما هم می تونید با نگاه کردن به افق جنوبی بعد از غروب خورشید ، دنبال چنین شکلی توی آسمون بگردید :

راحت ترین راه برای پیدا کردن این صورت فلکی ، پیدا کردن پرنور ترین ستاره ی اون یعنی قلب العقربه (Antares) که ستاره ای سرخ فامه در افق جنوبی که حتی در شهرهای پرنور هم میشه به راحتی اون رو دید (البته نه به راحتی ستاره های مثلث تابستانی ). بعد از پیدا کردن قلب العقرب سعی کنید این سه ستاره ی پرنور سمت راستش رو پیدا کنید که تقریبا روی یه خط هستن (بیضی زرد رنگ).

شکل عقرب رو میشه به سادگی روی این خطوط بین ستاره ها برازش کرد :

امتیاز عکس: abc.net.au

اما به جز سه ستاره ی پرنور سمت راست ، ستاره های دم، در آسمون شهرهای پرنور به سختی دیده میشن. گرچه تکنیک چپ چپ نگاه کردن ممکنه توی دیدن ستاره ها کمک کنه ... . ستاره های دیگه ی این صورت فلکی که اسم خاص گرفتن در شکل زیر مشخص شدن. البته به جز اسم Acrab که میشه حدس زد از واژه ی عقرب گرفته شده، بقیه رو نمی دونم منشا نام گذاریشون چی بوده. (مثل Al Niyat و Girtab که اصلا داد میزنن که از اسامی عربی سرچشمه گرفتن... !)

توجه کنید که این اولین صورت فلکی دایره البروجی ایه که ما تا به این جا معرفیش کردیم. از طرفی این صورت فلکی در حوالی راه کهکشان قرار گرفته و از نظر اجرام عمقی خیلی غنیه. پس کلا با این صورت فلکی مخصوصا در رصد با تلسکوپ، زیاد کار خواهید داشت. در ضمن بعدا از این صورت فلکی می تونیم به عنوان راهنما برای پیدا کردن صورت های فلکی قوس، میزان ، جدی و حوا استفاده کنیم... پس زیر هر آسمونی هستید، سعی کنید این صورت فلکی رو پیدا کنید که خیلی صورت فلکی کلیدی ایه تو المپیاد...

[Amirali]

تو یه جای خیلی خیلی تاریک وایسادیم و بالا سرمون هم نوار راه شیری رو میبینیم که از شمال تا جنوب کشیده شده و هر چی به سمت جنوب میره پرنور تر میشه و رو افق جنوبی بیشترین روشنایی رو داره. سمت غرب این قسمتِ پرنورِ راه شیری صورت فلکی عقرب قرار داره که تو پست قبل باهاش اشنا شدیم.
دقیقا سمت شرقِ قسمتِ پرنورِ راه شیری یه شکل شبیه قوری هست که یکی از صورت های فلکی خفن اسمونه و اسمش هست قوس.

شکل این صورت فلکی یه اقایی هست که نصف بدنش اسبه و یه تیر کمون هم دستشه که به سمت راه شیری هدف گرفته!! بی خیال, همون قوری یا کتری رو در نظر بگیریم خیلی بهتره!
این صورت فلکی از صور فلکیه دایره البروجیه و خورشید اواخر اذر و دی تو این صورت فلکی قرار میگیره.
اگه به شکل زیر دقت کنید می بینید که بین عقرب و قوس, دایره البروج از یه صورت فلکی دیگه هم رد شده؟!!! اما تا اونجایی که ما خبر داشتیم دایره البروج از 12 برج رد میشه و بعد از عقرب هم قوسه!؟ پس این صورت فلکی چیه؟!
طبق مرزبندی IAU برای صور فلکی این ناحیه متعلق به مارافسای هست و همونطور که میبینید خورشید در طی یک سال از 13 صورت فلکی عبور میکنه و بیشتر از این که تو عقرب باشه تو مار افسایه!

قوس هم مثل خیلیای دیگه به سامانه بایر اعتقادی نداره و ستاره های الفا و بتاش که تو شکل بالا با رنگ قرمز و بنفش مشخص شده از خیلی از ستاره هاش کمنورترن و تو یه جایی مثل ایران هم به خاطر ارتفاع کمی که میگیرن به سختی قابل مشاهده هستن.
گفتم این صورت فلکی خفنه! اما چرا! اول این که شکل قوریش به سادگی قابل تشخیصه و تو مرکز راه شیری قرار گرفته و کلا ترکیب عقرب و راه شیری و قوس خیلی خوشگله!

دوم این که این صورت فلکی پر از خوشه های باز و کروی و انواع سحابیه. 15 تا از جرمای مسیه و ده ها ngc و IC و کالیندر و...
اما مورد سوم که از دوتای قبلی مهمتره! این صورت فلکی مربوط به ماه اذره و من هم متولد اذر

-------------------
پی نوشت: طبق افسانه ها عقرب به دنبال جباره و جبار هم در حال فرار! در نتیجه این دوتا رو از رو زمین به هیچ وجه با هم تو اسمون نمیشه دید. با غروب جبار عقرب طلوع میکنه و وقتی هم عقرب غروب میکنه سر و کله جبار پیدا میشه.

[arashgmn]

در مورد ستاره های آلفا و بتای قوس یه مطلبی رو باید بگم...! صورت فلکی قوس تنها صورتی نیست که به صورت نیم تنه اسب و نیم تنه انسانه. قنطورس هم چنین موجودیه ! توی هر دوتا صورت فلکی ، ستاره های آلفا و بتا توی پاهای جلویی اسبه قرار گرفته. یه رابطه ای قطعا هست اما چی ؟ خدا میدونه ...



دایره ی زرد ، آلف و دایره ی نارنجی ستاره ی بتا رو نشون میده.

----------------
پ.ن: البته برای قنطورس ، این آلفا و بتا مطابق با سیستم بایر هستن. یعتی پرنور ترین ستاره های قنطورسن.

[arashgmn]

رک بگم ؛ صورت فلکی ای که در پیش دارید ، خیلی سخته ! مارافسای ، مارگیر یا حوّا (به تشدید دقت کنید)!

این صورت فلکی رو می تونید از رو عقرب پیدا کنید. قلب العقرب رو به سه ستاره ی پرنور سمت راست وصل کنید و عمود بر اون به سمت بالا بیاید تا سه ستاره ی تقریبا هم نور از حوا رو ببینید (با کمان زرد در شکل نشان داده شدن) :

توی این مجموعه ستاره یه آقاییه که مار می گیره ! یه مار هم اون رو احاطه کرده که کله ی ماره سمت راست و دمش سمت چپ حوا قرار گرفته. در حقیقت خود مار کلا یه صورت فلکیه که توسط مارافسای دو تیکه شده. این صورت فلکی رو در پست بعدی توضیح میدیم. به همین علت به جای 88 بخش مجزا تو آسمون ، 89 تا بخش داریم ( سوال مرحله اول یه دوره ای بود ...) :

خطوط صورت فلکی مارگیر رو حداقل به 3 صورت مختلف به هم متصل می کنن !!! اما من ترجیح میدم از شکلی استفاده کنم که استلاریوم برای این صورت فلکی در نظر گرفته. چون اولا به دلیل تقارن و سادگیش راحت تر تو ذهن میمونه ، دوما خیلی به شکل رسمی قرارداد شده نزدیکه. شکلشم میشه همون شکل تصویر اول...

شکل زیر شکل رسمی مار افسای رو نشون میده ( دقت کنید که خطوط مارافسای ، خطوط مربوط به دم مار رو قطع می کنن. تازه همه ی خطوطش هم کشیده نشده )

امتیاز عکس : astralnewz.com

اما تجربه میگه که توی پیدا کردن حوا ، اغلب یه ستاره دردسر سازه ... به سر حوا نگاه کنید. یه ستاره ی پرنور دیگه اون حوالی هست که با دایره نشون داده شده. این ستاره ابدا ربطی به حوا نداره و ستاره ی آلفای هرکوله ! اما بسیاری از مردم نمی دانند ... !!! پس مواظب باشید که این ستاره رو با ستاره های حوا قاطی نکنید...

--------------

پ.ن : من مواقعی که هرکول رو گم می کردم ، از روی حوا و همین ستاره جاثی رو دوباره پیدا می کردم ...

[arashgmn]

همونطوری که تو پست قبل گفتم ، صورت فلکی مار به دو قسمت تقسیم شده. این دو قسمت به نام های سر ِمار (Serpens Caput) و دم ِمار (Serpens Cauda) معروف شدن.

برای پیدا کردن مار، می تونید از حوا شروع کنید...

اگه عمود بر محور اصلی حوا (چنین چیزی وجود نداره! همین الان اختراعش کردم!!!) کمی به سمت راست برید ، یه مثلث می بینید که با توی شکل بالا من با فلش مشخصش کردم. اون سر ماره. بعد به سادگی می تونید ستاره های دیگه ( و مخصوصا آلفا رو که پرنور تر از همه اس) رو تشخیص بدید.

برای دم مار هم به سمت دیگه ی حوا نگاه کنید. ستاره های دم مار از ستاره های سر مار پرنور ترن و شما می تونید با توجه به موقعیت نسبی ستاره ها نسبت به حوا خیلی راحت پیداشون کنید. شاید پیدا کردن بخشی که با کمان سبز مشخص شده ، با توجه به سه ستاره ی پرنور پایین حوا ،کار راحت تری باشه...

هیچ کدوم از این دو بخش از آسمون جرم عمقی شاخصی ندارن. برای همین از نظر اجرام عمقی چندان قابل توجه نیستن ...(البته از نظر مرز بندی صورت ها، M5 و M16 و چند ngc توی این صورت فلکی قرار دارن... اما چون اغلب این جرما تو حاشیه ی مرز این صورت فلکی هستن، پیدا کردنشون از صورت فلکی های دیگه معمولا راحت تره.)

راستی حواستون به ستاره هایی که دورشون دایره کشیده شده ، باشه ... نارنجیه برای هرکوله و زرده برای حوا...

----------------
پ.ن : سعی کنید صورت هایی رو که توی شکل اسمشون اومده رو پیدا کنید

[Amirali]

اوایل پاییز بعدِ غروب خورشید و تاریک شدن اسمون سمت جنوب غرب، راه شیری و صورت فلکی قوس رو میبینیم که در حال غروب هستن.
اگه به قول ارش در راستای محور اصلی قوس! به سمت شرق حرکت کنیم تا دقیقا به روی نقطه جنوب برسیم یه مثلث رو میبینیم که ستاره یکی از راساش دوتاییه.
ستاره دوتایی که با رنگ ابی نشون داده شده و ستاره زیریش به ترتیب ستاره های الفا و بتای صورت فلکی جَدی یا بزغاله هستن و ستاره سوم هم ستاره اپسیلون دلو که قدم اول برای یادگیری این صورت فلکیه.
از من گفتن بود این دوتا صورت فلکی مخصوصا دلو خیلی صعب الرصد! هستن پس این مثلث رو حتما به خاطر داشته باشین

شکلی که تو تصویر بالا برای جدی مشخص شده زیاد جالب نیست و شکل زیر برای یاد گیری توصیه میشه.
متاسفانه باز هم باید بگم که این صورت فلکی هم به بایر اعتقادی نداره و علاوه بر این که بتا از الفا پرنور تره ستاره دلتای اون هم (Deneb Algedi) که یه ستاره متغیره از ستاره بتا پرنور تره!!
البته با توجه به متغیر بودن دلتا گاهی دلتا با اختلاف کمی از بتا کم نور تر میشه.
یه نکته دیگه هم این که ستاره الفا چون دوتاییه به صورت الفا 1 و الفا 2 نام گذاری شده و الفا 2 از الفا 1 پرنور تره!

جدی سومین صورت فلکی دایره البروجیه که تو این تاپیک معرفی میشه و ستاره تتا جدی تقریبا روی دایره البروجه.
این هم تصویر نمادین این صورت فلکی. دقت کنید که الفا و بتا شاخ بزغاله رو تشکیل میدن!

------------------------

پی نوشت : اسم این صورت فلکی و ستاره قطبی از لحاظ نوشتاری مثل همن اما تلفظشون فرق داره؛ صورت فلکی جَدی (Jady) ، ستاره قطبی یا جُدَی (Joday).

[arashgmn]

آقا یه چیزی ! یه اسم دیگه ی جَدی ، بزماهی ـه !!! اگه تو شکلم ببینید ، نصفش بزه و نصفش ماهی ... حالا اینکه چی باعث شده مردم باستان چنین چیزی رو تو آسمون ببینن ، به افسانه اش بر می گرده. تتمه ی اون افسانه اینه که این بزه برای اینکه از دست یه هیولا فرار کنه ، میپره تو آب و می خواد خودشه تبدیل به ماهی کنه. اما چون فرصت کم بوده ، نصفش فقط ماهی میشه ! البته دقیق یادم نیست... شایدم ماهی بوده و می خواسته بز بشه خلاصه صورت فلکی مفرحیه ...

[arashgmn]

[می تونید اول توضیحات آخر پست رو بخونید]

یه سری از صورت فلکی ها کم نورن و سخت دیده میشن و یه سری ها رو خیلی کم فرصت داریم ببینیم. اما دلو به دلیلی دیگه، خیلی صورت فلکی سختیه. من با اطمینان میگم که تو کل صورت های فلکی هایی که از ایران دیده میشن، این صورت فلکی یکی از داغون ترین شکل ها رو داره. پس این انتهای این مقدمه ی کوتاه رو به خاطر بسپارید: با یکی از 3 صورت فلکی سخت آسمون طرف هستید !

قبل از این که شکل این صورت فلکی رو بگم ، طریقه ی پیدا کردن مناطقی رو می گم که تو پیدا کردن دلو خیلی به درد بخور هستن...

جدی رو پیدا کنید. بالای مثلث جدی ، دو سه تا ستاره ی پرنور می بینید. اون هارو به هم وصل کنید و به سمت شرق برید... به 4 تا ستاره ی کم نور تر می رسید که آرایشی شبیه به آرم بنز دارن. این تیکه رو یادتون باشه. از این به بعد به این قسمت می گم بنـز ِ دلو ! (یه راه دیگه هم برای پیدا کردن این بنز هست که بعد از معرفی صورت فلکی پگاسوس میگم... یه جور میون بر!)

خوب حالا قسمت های باقیمونده رو به هم وصل می کنم. بنز رو مبنا قرار می دم و خطوط رو میکشم. تصویر زیر رو ببینید :

این شکل چندان پیچیده به نظر نمیاد. اما وقتی زیر آسمون دنبال دلو بگردید ، اگر بنز رو هم پبدا کرده باشید ، باز هم تو وصل کردن ستاره ها به هم دچار شک می شید... مخصوصا وقتی کمی آسمون بچزخه و جهت صورت فلکی عوض بشه، ممکنه کلا گم کنید دلو رو ... اغلب تو موارد زیر اشکال پیش میاد:

از ستاره ی 4 باید به کدوم یک از ستاره ها 11 ، 6 و یا 5 وصل کنم؟! دنبال اون دو تا ستاره ی نزدیک به هم بگردید که توی شکل با دایره سبز مشخص شدن. اون دوتا ستاره و ستاره نارنجی رنگ بالایی و ستاره ی 5 ، شکلی شبیه به صورت فلکی سهم میسازن. این یه راه خوب و کاربردیه برای اینکه 5 رو تشخیص بدید .

بعد از 2 به چه ستاره ای وصل کنم؟ ستاره های 13 و 14 خیلی پرنورن و خیلی هم وسوسه انگیزن تا 2 رو به اون ها وصل کنیم... اما اگه دقت کنید می بینید که اون دوتا اصلا برای جدی هستن! پس فقط ستاره ی 10 می مونه که اون وسطه.

شک راجع به 11 و 12! ستاره های 11 و 12 ستاره هایی هستن که نورشون هم مرتبه با نور ستاره های کم نور صورت فلکیه. اما هیچ خطی بهشون وصل نیست. یهو خط اضافه بهشون وصل نکنید !!! برای به خاطر سپردن مکان 12 می تونید از این نکته استفاده کنید که 12 با 2 و 10 یه مثلث قائمه می سازه که 12 همون زاویه ی قائمه اس.

اما این صورت فلکی اصلا چیه ؟ این صورت فلکی یه آقاییه که با یه سطل یا مشک داره رو زمین آب میریزه ! می دونم چی دارید فک می کنید. اگه خیلی دغدغه شده براتون ، می تونید برید اینجا : صور فلكي و اسطوره هاي آن

شکل بالا از نرم افزار استلاریوم گرفته شده. توجه کنید این نرم افزار شکلی بسیار شبیه رو ارائه می کنه با خطوطی متفاوت ...

ستاره های آلفا و بتا و گامای این صورت فلکی بررعکس شکلش ، خیلی راحت به خاطر سپرده میشن. آلفا همون ستاره ی 1 هستش . بتا ستاره ی سمت راستی و گاما سمت چپیه. منطبق بر بایر هم هست.


-----------------
توضیحات :

ممکنه این نوع توضیحات من برای حفظ کردن دقیق خطوط صورت های فلکی، به نظر شما باعث نابود شدن لذتی بشه که از رصد آسمون میشه برد. من هم همین عقیده رو دارم. پس چرا این توضیحات عجیب رو تو این پست دادم ؟

اول بهتره بگم که این خطوط توی المپیاد ابدا ارزشی ندارن (حداقل تا الان که این طور بوده) و اصلا مورد سوال نبودن. اگر هم بیان واقعا باید فکری اساسی به حال المپیاد کرد!!! پس هدف من صرف این نیست که المپیادی ها بدونن که دلو ستاره هاش چطور به هم وصل میشن... هدف من از این همه توضیح و ریزبینی(های به ظاهر بی مورد)، توصیف و تثبیت یه شکل یکسان از این صورت فلکی تو ذهن بچه هاس. اینکه شکلی تو ذهن ملت ملکه بشه که بین منجم ها هم مقبوله.

قطعا شما هم با من موافقید که شکل دلو، بیشتر از خیلی صورت فلکی های معروف دیگه مثل جبار، عقاب ، قوس یا هرکول، مورد مناقشه اس!!! یعنی هر کسی یه جور خطشو می کشه... به نظرم بد نیست یه نگاهی به شکلی هایی بکنیم که مردم از دلو می کشن (عکس ها با جستجوی عبارت"aquarius constellation" در گوگل پیدا شدن.) تازه علاوه بر این ها اون دلوی رو هم که استلاریون می کشه بهشون اضافه کنید:

خوب بین این همه شکل کدوم رو انتخاب کنیم ؟ کدوم درست تره ؟ من می گم این شکل ها صرفا نتیجه ی یه سری قرار داده. پس به قرارداری که IAU گذاشته و خطوطی که توافق شده احترام میذارم ... و گرنه هیچ کدوم هیچ ارجحیتی به هم ندارن.

در هر صورت نظر شخصی من اینه که بهتره المپیادی ها با شکل اصلی دلو خو بگیرن... هر چند که ممکنه کمی از لذت رصد کردن رو ازشون بگیره...