سحابی ها

[Ehsan]

اگر در یک شب ِ رصدی شرکت کرده باشید قطعا کلمه ی ِ «سحابی» به گوشتان خورده، در بین ِ تصاویر ِ نجومی هم سحابی ها جز ِ پر طرفدار ترین تصاویر هستند و همیشه زیبایی مسحور کننده دارند.

اما براستی سحابی ها چیستند؟ از چه چیز تشکیل شده اند؟ چرا این همه گوناگونی ِ رنگ دارند؟
موضوع ِ این تاپیک بررسی ِ سحابی هاست

[Ehsan]

.....

در مورد آینده ی سحابی نشری ، یکی یکی بگیم یا با هم ،سیاره ای و ... رو جدا بررسی میکنین ؟

بالطبع آینده ی ِ این ها بر حسب نوع با هم متفاوته جدا جدا.

[Ehsan]

خوب این قدر کسی اقدام نکرد مجبورم خودم شروع کنم!!!! انتظارم خلاصه به جایی نرسید

اول سحابی های سیاره نما

سحابی های سیاره نما سرنوشت یکتایی دارند و تقریبا می شه با اطمینان گفت که چیزی جز نابودی در انتظارشون نیست!! چرا؟

سحابی ِ سیاره نما چه طور شکل می گیره؟

به طور خلاصه وقتی ستاره ای به پایان ِ عمر ِ خودش میرسه شروع به تپش می کنه و آرام آرام لایه های ِ گاز ِ خودش رو به بیرون پرتاب می کنه، این لایه ها داغ هستند بنا بر این شروع به تابش ِ طیف ِ نشری خواهند کرد (باز هم رجوع کنید به تاپیک طیف که در ابتدای ِ تاپیک معرفی کردم)

(بررسی بیشتر در این پست)

این لایه ها این قدر گسترده میشن که اجرام بسیار زیبایی رو پدید میارن به اسم سحابی های سیاره نما

(نظر شخصی: شاید بشه گفت بین تمام انواع اجرام نجومی من این نوع رو زیباتر از همه می دونم ، گرچه کهکشان ها شگفت انگیزتر اند اما زیبایی سیاره نماها یه چیز ِ دیگه است!)

اما چون این لایه ها کم جرم هستند، داغ هم هستند و سرعت ِ اولیه ای هم به سمت بیرون از مرکزشون دارند با تقریب ِ خوبی میشه گفت که هیچ شانسی برای انقباض گرانشی ِ دوباره ندارند و در آینده ی ِ بسیار دور این سحابی ها کاملا تو فضا پخش خواهند شد و اثری ازشون باقی نخواهد ماند.

ستاره ی ِ تکشاخ V838 که یکی از هیجان انگیزترین تصاویر هابل رو شکل داده:



این ستاره در طی فاصله های ِ زمانی ِ نسبتا طولانیی عکس برداری شده و نشان از تولد یک سحابی داره که احتمالا یک سحابی سیاره نما خواهد بود.

و البته خیلی زشته که از عشقم در این بین یادی نکنم و افسوسی که باید برای از دست دادنش بخورم!

سحابی هلیکس:




در واقع این سحابی نمونه ی ِ یک سحابی سیاره نما هستش که بسیار در فضا پخش شده و اواخر ِ عمرش رو داره طی می کنه!!


ــــــــــــــــ

و همچنان برای انواع دیگر سحابی و شرح پایانشون انتظار می کشیــــــــــــــــــــــ ــــــم!

[Ehsan]

و همچنان این انتظار ما رو به این سمت میکشه که خودمون پست بگذاریم!!!!


باقی مانده های ِ ابرنواختری

این اجرام، کمابیش سرنوشتی مشابه ِ سحابی های ِ سیاره نما دارند، چون هم بسیار داغ اند و هم فوق العاده پرانرژیتر اند (این که داغتر و پرانرژی تراند به این خاطره که در فرایند ِ انفجار ِ ابرنواختری شکل گرفتند و این فرایند فوق العاده پرانرژیه، در رده ی ِ پر انرژی ترین فرایند های ِ کیهان!) و این انرژی ِ زیاد باعث میشه شانس ِ تشکیل ِ دوباره بسیار کم بشه و سریعا همه ی ِ گازها در فضا پخش بشن امــــا.... امـــــــــــــــا


اما به دلیل ِ انرژی ِ زیادشون می تونن یه کارای ِ دیگه ای هم بکنند!!

وقتی انرژی ِ این لایه ها زیاد باشه و یک توده ی ِ گاز ِ نسبتا چگال هم نزدیکی های ِ ابرنواختر باشه، شوکی که این لایه ها، به واسطه ی ِ سرعت ِ زیادشون، به اون توده ی ِ گاز وارد می کنند، می تونه باعث ِ انقباض ِ اون توده بشه. گفته شده که ابر ِ اولیه ی ِ خورشید ِ ما به خاطر ِ چنین رویدادی شروع به انقباض کرده، این نوع رویداد ها می تونن یک ابر ِ اولیه مثل ِ ابر ِ خورشید رو از فلزات غنی کنند، مثل ِ اتفاقی که برای ِ ابر ِ منظومه ی ِ شمسی رخ داده و دنیای ِ پر از فراوانی ِ شیمیایی ِ ما به اون اتفاق وابسته بوده. در غیر این صورت سیارات سنگی شکل نمی گرفتند

یک باقی مانده ی ِ ابرنواختری:



ـــــــــــــــــــــــ
یه جوانمردی این دم ِ آخری بیاد یه لطفی بکنه و راجع به آینده ی ِ اون نوع ِ دیگه ی ِ سحابی نشری تحقیق کنه و این جا بنویسه! پیشاپیش مراتب قدردانی خودم رو ابراز می کنم اگر کسی این کار رو بکنه

اگر کسی این کار رو بکنه وظیفه ی ِ ما کمابیش در این تاپیک پایان یافته و می تونم یه نفس راحتی بکشم

البته این یکی کمی زمان بر و طولانی تر هستش

[Ehsan]

غیر از سرنوشت ِ سحابی های ِ نشریی شبیه ِ سحابی ِ جبار، تقریبا آنچه بر سر بقیه ی ِ سحابی ها خواهد آمد، گفته شد تنها سحابی های ِ نشری ِ شبیه ِ سحابی ِ جبار باقی مونده.


این سحابی ها قبلا به صورت ِ سحابی ِ تاریک یا گاز ِ میان ستاره ای وجود داشتند اما کمی بعد نواحیی از این سحابی ها شروع به رمبش می کنه و ستاره هایی رو تشکیل می ده که این ستاره ها کل ِسحابی رو روشن می کنند و این طوری سحابی های ِ زیبایی مثل سحابی ِ جبار یا سحابی ِ عقاب شکل می گیرند. اما دقیقا همین ستاره ها بلای ِ جان ِ سحابی هایی از این دست خواهند شد!

سحابی ِ عقاب





ستونهای ِ آفرینش (قلب سحابی ِ عقاب، گازهایی که منتظر ِ رمبش هستند تا ستاره ای خلق کنند)

ستاره هایی که در ابتدا درون ِ سحابی شکل می گیرند نوعا بسیار پرجرم هستند و بادهای ِ ستاره ای ِ قدرتمندی دارند و درخشندگی ِ این ستاره ها هم به طرز خارقالعاده ای زیاده. این درخشندگی ِ زیاد* و این بادهای ِ قدرتمند کم کم کم کم گازهای اطرافشون (که همانا سحابی ِ خوشگل ِ ما باشه) رو به کناری می رانند و در فضای ِ بیکران پخش می کنند و این طوری سحابی ِ ما بعد از مدتی از بین میره!

این فرایند چیزی حدود ِ چند میلیون سال طول می کشه یعنی عمر ِ چیزی شبیه ِ سحابی ِ جبار چند میلیون سال بیشتر نیست، البته سحابی ِ جبار بسیار جوانه اما سحابی ِ گل ِ رز نسبتا کمی بیشتر از عمرش گذشته و به راحتی می تونید حبابی که به خاطر ِ ستارها درون ِ سحابی شکل گرفته رو مشاهده کنید:

همچنین در تصویر ِ هیدروژن آلفای ِ سحابی (که به طرز وحشتناکی زیباست) می تونید به راحتی حباب ِ درون ِ سحابی رو مشاهده کنید که به وسیله ی ِ ستاره ها به وجود آمده:

ــــــــــــــــ

*شاید فکر کنید مگه درخشندگی هم می تونه چیزی جا به جا کنه؟؟ جواب اینه که بله! در واقع درخشندگی فشاری ایجاد می کنه که می تونه به نوبه ی ِ خودش نیرویی باشه برای ِ جا به جا کردن ِ اجسام.

این فشار که به فشار ِ تابشی معروفه به این خاطر به وجود میاد که ذرات ِ نور درست مثل ِ یک دسته توپ وقتی به اجرام می خورند، تکانه ای رو به اونها منتقل می کنند که موجب ِ وارد شدن ِ نیرو میشه.

اما فشار ِ تابشی به قدری ضعیفه که فشار ِ ناشی از نور ِ خورشید (که یک منبع نور قوی به حساب میاد) که به یک صفحه ی ِ یک کیلومتر مربعی وارد میشه، نیرویی حدود ِ ده نیوتون ایجاد می کنه (نیرویی که یک وزنه ی ِ یک کیلوگرمی روی ِ سطح زمین ایجاد می کنه). اما این فشار برای ِذرات ِ غبار که نسبت ِ جرم به سطح مقطع ِ بسیار بسیار پایینی دارند مهم میشه و می تونه به راحتی اونها رو جا به جا کنه، علاوه بر این درخشندگی ِ ستاره ها هم در مرکز ِ سحابی ها از مرتبه ی ِ چند صد هزار برابر ِ درخشندگی ِ خورشیده که واقعا زیاده

ـــــــــــــــــ

یک داستان ِ عجیبِ جنایی-نجومی!!! :

سحابی ِ جبار ، که تقریبا آشناترین سحابی ِ کل آسمان است، شاید همین اواخر روشن شده باشد! این سحابی به قدری درخشانه که به راحتی، با چشم ِ غیر مسلح در بیابان و یا حتی اطراف ِ شهرها در کمربند جبار تشخیص داده میشه. اما جسمی به این روشنی نه در کتاب ِ المجسطی ِ بطلمیوس ذکر شده، نه در صورالکواکب ِ عبدالرحمان صوفی و نه حتی در رصدهای ِ تلسکوپی ِ گالیله!!!

(البته گالیله به چهار ستاره ی ِ مرکزی ِ سحابی اشاره می کنه اما چیزی راجع به سحابی ِ اطرافش ذکر نمی کنه که واقعا عجیبه و احتمال می دهند به خاطر میدان دید ِ کوچک ِ تلسکوپش باشه)

دانشمندان فکر می کنند که روشن شدن ِ یک ستاره در سحابی ، بعدها موجب شده که درخشندگی ِ کل ِ سحابی افزایش پیدا کنه و سحابی به صورتی که امروز می بینیم روشن بشه. در هر صورت این یکی از رازهای ِ اخترشناسی حساب می شه

ــــــــــــــــ
این قدر کسی ادامه نداد تا آخرش خودم مجبور شدم!

[Ehsan]

به دنبال مطالبی راجع به سحابی سه تکه می گشتم که به نکته ی ِ جالبی برخوردم (سحابی سه تکه موضوعی هستش که به خاطر خاص بودن در این تاپیک بهش خواهم پرداخت، البته اگر عمرمون قد بده )
علی رغم امتحان ِ شنبه این موضوع این قدر برام جالب بود که حیفم اومد اینجا چیزی راجع بهش نگم؛

به این تصویر که قسمتی از سحابی ِ سه تکه هستش دقت کنید:

(همچنین به اندازه ی ِ اصلی ِ سحابی در برابر ِ تصویر گرفته شده دقت کنید:

)


اون زایده های ِ تیز که از سحابی بیرون اومدند چی هستند؟ همون هایی که شبیه ِ رد ِ یک گلوله هستند که از درون سحابی شلیک شده؟ خیلی سریع یادم افتاد چیزی شبیه به اینها رو در سحابی ِ عقاب هم دیدم:

که البته به وضوح ِ آنچه در سحابی ِ سه تکه دیده میشه، نیست اما در نوع ِ خودش ستونک هایی که از ستون ِ اصلی ِ سحابی بیرون زده برام جالبه.

این گلوله های ِ شلیک شده چی هستند؟

جواب در سرشت ِ سحابی هاست! گفتیم سحابی های ِ نشری عموما جایگاه ِ تشکیل ِ ستاره ها هستند. در درون ِ این ستونها (که به دلیل ِ فشردگی ما درونش رو نمی بینیم) ستاره هایی در حال ِ تشکیل هستند، ستاره های ِ بسیار جوان هر از چند گاهی ستونی از ماده به بیرون پرتاب می کنند که در برخورد با مواد ِ سحابی ِ اطراف چنین شکلی پیدا می کنه گویی که گلوله ای به فضا شیلک شده و ردش باقی مونده. درست مثل ِ توپی که از درون ِ ابری شلیک بشه.

(این گفته ها تاییدی بر ماهیت ِ ستاره ساز ِ سحابی های ِ نشری محسوب میشه)

این اجرام که بعدها اشکال ِ متفاوتی ازشون رصد شد، به اجرام ِ هِربیگ-هارو (Herbig-Haro) معروف اند، یک تصویر ِ متحرکِ بسیار هیجان انگیز از یکی از این اجرام رو در زیر مشاهده می کنید:

واقعا که حیرت انگیزه

این تصویر در طی ِ پنج سال تهیه شده که به خوبی حرکت ِ این جرم رو نشون میده. سرعت ِ این گازها در حد چند صد کیلومتر بر ثانیه هستش (این یکی آزادانه در فضا حرکت کرده و مثل ِ همتایان ِ درون ِ سحابی ِ سه تکه با گازِ اطرافش برخورد ِ شدیدی نداشته)

این اتفاق در دوران ِ بسیار کوتاهی از تشکیل ِ ستارها رخ می ده واسه همین هم خیلی معروف و معمول نیست. این اجرام در دسته ی ِ سحابی های ِ نشری قرار می گیرند (خطوط ِ نشری در این اجرام بارزه)
ــــــــــــــــــ
اطلاعات ِ بیشتر در ویکی پدیا (انگلیسی):
http://en.wikipedia.org/wiki/Stellar_jet

[sara shahabi]

وسط تدریس می شه سوال پرسید آیا؟
الان ما توی سحابی هایی مثل هلیکس هم می تونیم چنین اَشکالی رو ببینیم (شکل پایین) ، البته تا اونجایی که من می دونم در سحابی هلیکس این اَشکال به خاطر برخورد گازهای داغ ِحاصل از انفجار با گازهای سرد به وجود اومدن. (البته یک نکته جالب که من میخوندم این بود که طول هر کدوم از این خطها 1000 برابر فاصله زمین تا خورشید هست!!!) حالا آیا این ها هم می تونن منبع خوبی برای ستاره زایی باشن؟ و فرقشون با موارد مشابه در عقاب یا سه تکه به جز عامل تشکیل دهنده شون چی هست؟

[Ehsan]

وسط تدریس می شه سوال پرسید آیا؟
الان ما توی سحابی هایی مثل هلیکس هم می تونیم چنین اَشکالی رو ببینیم (شکل پایین) ، البته تا اونجایی که من می دونم در سحابی هلیکس این اَشکال به خاطر برخورد گازهای داغ ِحاصل از انفجار با گازهای سرد به وجود اومدن. (البته یک نکته جالب که من میخوندم این بود که طول هر کدوم از این خطها 1000 برابر فاصله زمین تا خورشید هست!!!) حالا آیا این ها هم می تونن منبع خوبی برای ستاره زایی باشن؟ و فرقشون با موارد مشابه در عقاب یا سه تکه به جز عامل تشکیل دهنده شون چی هست؟

بله بله! ما همیشه از پرسشها شادمان میشیم.

خوب این خطها دو تا فرق ِ عمده دارند با اون چیزی که در سحابی های ِ عقاب و سه تکه دیدیم:

در هر دو مورد (هلیکس و سحابی ِ های ِ اشاره شده) نسبت ِ اندازه ی ِ این ساختارها به اندازه ی ِ کل ِ سحابی تقریبا یک هزارم هستش اما سحابی های ِ عقاب و سه تکه نوعا اندازه ای در حدود 100 سال نوری دارند در حالی که اندازه ی ِ سحابی ِ هلیکس کمتر از سه سال نوری هستش، و این یعنی ساختارهای ِ هم قیافه در هلیکس و سه تکه نوعا بیش از صد برابر کوچکتر هستند.

فرق ِ دوم اینه که ساختارهای ِ توی ِ دل ِ سحابی ِ سه تکه یا سحابی ِ عقاب، فوق العاده چگالتر از ساختارهای ِ درون ِ سحابی ِ هلیکس هستند (این رو از اینجا میگم که در هلیکس به راحتی پشت ِ سحابی دیده میشه اما در سحابی ِ سه تکه یا عقاب ابدا چنین چیزی دیده نمیشه)

هر دوی ِ اینها دست به دست ِ هم میدهند تا این احتمال رو رد کنند که سحابی ِ هلیکس بتونه ستاره زایی داشته باشه.

دو تا نکته ی ِ دیگه هم هست:

اولا در سحابی ِ سه تکه یا عقاب، ستاره ای زاده شده و این جتها رو ساخته و این اَشکال ایجاد شدند اما -همون طور که خودتون هم اشاره کردید- در هلیکس یک ستاره مرده و گازهای ِ داغش در برخورد با مواد اطراف این حالتها رو به وجود آوردند، این نحوه ی ِ تشکیل خودش یک مورد ِ فرق ِ عمده هستش

ثانیا سحابی ِ هلیکس (در کل ، سحابی ِ سیاره نما) جرمی هستش که از مرگ ِ یک ستاره ی ِ سبک به وجود میاد و تنها بخشی از جرم ِ یک ستاره ی ِ سبک رو داره بنا بر این حتی اگر تمام ِ جرم ِ سحابی هلیکس جمع بشه و بخواد ستاره بشه نمی تونه ماده ی ِ کافی برای ِ تشکیل ِ ستاره فراهم کنه چه برسه به این که بخشی از اون رمبش کنه و ستاره ای خلق کنه. این در حالی هستش که سحابی هایی مثل ِ سه تکه یا عقاب میزان ِ جرمی بیش از چند هزار برابر ِ خورشید دارند و این برای ِ ستاره زایی منطقی هستش.

از این گذشته دمای ِ زیاد هم عاملی برای ِ جلوگیری از رمبش هستش که خیلی موثره

[mohsen4465]

یه سوالم با اجازتون من بپرسم آقا احسان.
آیا احتمال نداره که بعضی از این ساختارهای شبیه رد گلوله در واقع مارپیچ‌هایی عظیم از گرد و غبار در حال چرخش مارپیچی باشن؟ منظورم یکجور گردباد در مقیاسه فضاییه. البته فکر کنم در نوک این گردباد بایستی یک جرم با گرانش بالا حضور داشته باشه تا این ستون چرخنده رو بسمت خودش بلند کنه. میدونم خیلی تخیلی شد اما اینها رو جهت بحث بیشتر عنوان کردم.

[mohsen4465]

یه سوالم با اجازتون من بپرسم آقا احسان.
آیا احتمال نداره که بعضی از این ساختارهای شبیه رد گلوله در واقع مارپیچ‌هایی عظیم از گرد و غبار در حال چرخش مارپیچی باشن؟ منظورم یکجور گردباد در مقیاسه فضاییه. البته فکر کنم در نوک این گردباد بایستی یک جرم با گرانش بالا حضور داشته باشه تا این ستون چرخنده رو بسمت خودش بلند کنه. میدونم خیلی تخیلی شد اما اینها رو جهت بحث بیشتر عنوان کردم.

بینید چی پیدا کردم، یه تورنادو، یه گردباد فضایی. دقیقاً همونطوری که تو تخیلم فرض کرده بودم:

ذرات پر انرژی باردار پرتاب شده از یک ستاره جوان در یک زایشگاه ستاره‌ای نزدیک در طول ابرهای بین ستاره‌ای راه خود را باز میکنند و یک ساختار عظیم چرخشی در فضا ایجاد کرده‌اند که همانند یک تورنادوی تابنده و رنگارنگ بنظر میرسد.

ستاره پرتاب کننده جت 480 سال نوری دورتر و در ناحیه‌ تولید ستاره‌ای بنام Chamaeleon I قرار گرفته است.

در تصویر طول‌موج مادون‌قرمز تهیه شده توسط تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا، ستاره مورد نظر دیده نمیشود به این دلیل که در فضای خارج از کادر بالای تصویر قرار دارد.

جرم تابنده تورنادو شکل بعنوان جرم هربیگ-هارو شناخته میشود و تخمین زده میشود که تقریباً 0.3 سال نوری، یا 3.2 تریلیون کیلومتر امتداد داشته باشد.

دانشمندان برای دهه‌ها اجرام هربیگ-هارو را میشناختند اما هرگز یکی با چنین ساختار چرخشی متمایزی ندیده بودند. این جت ذرات خاص با عنوان هربیگ-هارو 50/49 یا 50/49 HH شناخته میشود.

"من واقعاً هرگز چیزی مشابه این ندیده بودم." نقل از جیووانی فازیو، فیزیکدان مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین که در این اکتشاف سهمی نداشته است. "ما واقعاً به واسطه آن حیرت زده شدیم."

from Space.com
1/12/2006

بقیه اخبار رو اینجا بخونین (چقدر ترجمه کنم براتون خب )

خداییش اگه همش چند سال زودتر دنیا اومده بودم و فرضیه وجود چنین ساختاری رو زودتر عنوان کرده بودم الان کلی مشهور شده بودم واسه خودم. در ادامه خبر گفته شده که دانشمندان مطمئن نیستن اون ستارهه در نوک HH واقعاً با این جرم کنش فیزیکی داره یا نه. اما نگران نباشید طبق فرضیه‌ای که من در بالا گفتم مطمئناً داره!

[Ehsan]

خدا رو شکر گردباد هم که پیدا شد

البته با گردبادهای ِ زمین بسیار متفاوته، هم در نحوه ی ِ تشکیل و هم در نحوه ی ِ تحول

چون چیزی وجود نداره که جلوی ِ نیروی ِ گریز از مرکز بایسته نهایتا بعد از «مدت»ی این ساختار کاملا در فضا پخش می شه که این «مدت» در مقایسه با همتایان ِ غیر ِ چرخنده اش بسیار کوتاهتره


ـــــــــــــــــ
از این تاخیر ِ طولانی عذر می خوام به شدت سرم شلوغ بود و الانم تتمه ی ِ اون شلوغی هنوز باقیه!