درس پنجم- آشنایی با رصد

[Ehsan]

نویسنده : زهرا شریفی

مقدمه

اكثر افرادی كه به نجوم علاقه مند می شوند با شركت در یک شب رصدی پی به این علاقه خود برده اند. با سؤالاتی كه درفكر خود می پرورانند به دنبال جواب می روند. در این راه با شاخه های مختلف نجوم آشنا می شوند و تصمیم می گیرند كه دركدام یک از آنها فعالیت خود را شروع كنند. ولی اگر تصمیم گرفتند نجوم رصدی را دنبال كنند ازكجا باید شروع كنند؟ چگونه؟ آیا درهمان اوایل راه احتیاج به ابزار و ادواتی دارند؟ و... همه این سوالات به یك چیز می رسند: قدم اول را چگونه برداریم؟

مرز جهان قابل رؤیت با تلسکوپ بیش از 13 میلیارد سال نوری است یعنی عدد 9 ضربدر 10 به توان 22 ! قصد داریم درنجوم رصدی تا حدی این مرز را لمس كنیم.

پیکر های آسمانی

به طور كلی هر پدیده نجومی در آسمان روی می دهد و در آسمان ستارگان ، سیارات ، كهكشانها ، سحابیها و ... دیده می شوند.
برای یافتن این اجرام باید با كوچه پس كوچه های آسمان آشناشویم . یعنی از هرگوشه و كنار آن با خبر باشیم. برای دست یافتن به این آگاهی احتیاج به یك نقشه از آسمان داریم. نمونه ای از نقشه ی آسمان که مربوط به تابستان است را داریم:

اگر به آن دقت كنیم می بینیم که ستارگان با خطوطی به یكدیگر متصل شده و نام و مرز مشخصی برای خود دارند. این دسته بندی ستارگان به صدها و هزاران سال پیش باز می گردد كه اجداد ما، آنها را بر اساس شكل خاصی كه می ساختند دسته بندی كرده اند و به آنها "پیكر آسمانی" یا "صورت فلكی" می گفتند. درسال 1923 انجمن بین المللی نجوم 88 صورت فلكی با نام مشخصی به زبان لاتین را ثبت کرد. این دسته بندی مبنای علمی خاصی ندارد و فقط برای یافتن اجرام مختلف در آسمان به ما كمک می كند.

[Ehsan]

در بالای وسط نقشه دقت كنید. چشمتان به یک نام آشنا می افتد: "دب اكبر". بخشی از آن شبیه یک ملاقه است. ستاره های ملاقه درخشان اند و به سادگی در آسمان پیدا می شوند. برای پیداكردن آن در آسمان باید در یک شب بهاری رو به شمال بایستیم. سرمان را بالا بیاوریم. بالاتر، به اندازه ای كه نگاهمان به نزدیكی های بالای سرمان برسد. حال همان روبروی دیدگانتان را جستجو كنید، شكل ملاقه را پیدا میكنید. 7ستاره ی دب اكبر دارای نام مخصوص هستند:

آلفا –دب اكبر: دبه
بتا-دب اكبر: مراق
گاما –دب اكبر : فخذ
دلتا –دب اكبر : مغرز
اپسیلون –دب اكبر : جون
زتا –دب اكبر : عناق
اتا –دب اكبر : قائد


دو ستاره ی جلویی ملاقه، دبه و مراق (به آنها ستارگان قراول و فاصله ی بین آنها را فرقدان می گویند) را با خطی به یكدیگر وصل كنید. و به سمت افق امتداد بدهید. در میانه راه، بین آنها و افق، به ستاره ی كم نورتری بر می خوریم كه هدف ماست. "ستاره شمالی" یا "ستاره قطبی" كه نشان دهنده جهت شمال است و از این پس می توانید شمال را با آن بیابید.

روشی كه برای پیدا كردن دیگر صور فلكی پیش می گیریم به این صورت است كه هر یک را از روی محلشان نسبت به صور دیگر پیدا می كنیم. و معمولا ستاره پرنور صورت فلكی مورد نظر هدف است. وقتی ستاره پرنور آن را پیدا كنید می توانید دیگر ستاره ها را بیابید و شكلی كه در نقشه كشیده شده را در آسمان تجسم كنید.

به دب اكبر راهنمای آسمان شب می گویند. و از روی آن می توان 8 صورت فلكی دیگر را پیدا كرد و از آن 8 صورت فلكی به مكان صورفلكی دیگر هم پی برد.

اما چرا دب اكبر؟

ساكنان عرض های جغرافیایی 30+ تا 90+ می توانند آن را در هر شب سال ببینند. طلوع و غروب ندارد و همیشه در بالای افق قرار دارد. به چنین صورت های فلكی دور قطبی می گوییم. كه با عرض جغرافیایی تغییر می‌کنند و هرچه از استوا دورتر شویم به تعداد این ستارگان افزوده می شود.

حال نظر شما را به نكته ای جلب می كنیم. البته باید خود دقت كنید. دراین شب ها ساعت 9 عصر دب اكبر را پیدا كنید و طرز قرار گیری آنرا بخاطر بسپارید. شب های آینده كمی دیرتر به رصد گاه خود مراجعت كنید.چه می بینید؟ بازهم دب اكبر سرجای چند شب پیش است؟

همان طوری كه خورشید ازشرق ، طلوع و در غرب ، غروب می كند تمام آسمان هم، چنین است. این بدلیل چرخش زمین بدور خود ازغرب به شرق است. پس حفظ كردن زمان و محل هریك از صور فلكی اندكی كار را مشكل میكند . باید به فكر ابزاری باشیم كه در هر تاریخ و زمانی به ما صور آسمان را نشان دهد. یك ابزار كار آمد وجود دارد آن هم "گردونه آسمان شب" است. گردونه، نقشه آسمان است كه می تواند خواسته ما را برآورده كند یعنی برای هر روز و هر ساعت دلخواه آسمان را نمایش دهد. كار كردن با آن نیز ساده است.

آسمان هم مانند كره جغرافیایی است و استوا، نصف النهار و ... دارد. وقتی از روی زمین با چشم یا تلسكوپ فاصله دو جرم را می خواهیم بیان كنیم نمی توانیم بگوییم چند متر است با توجه به اینكه آسمان یك كره بسیار بزرگ است فاصله ها را در آن با درجه بیان می كنیم. دور تا دور 360 اند و از افق تا نقطه ای در بالای سرمان(سمت الراس،سرسو) 90 و فاصله ی بین دوستاره ابتدایی دب اكبر 5 درجه است.

میزان نورانیت اجرام آسمانی با مفهوم قدر بیان می شود. این مفهوم اولین بار توسط دانشمند معروف یونانی ابرخس توضیح داده شد و ستاره ها را بر مبنای نورشان از روشنترین ستاره با قدر 1 تا کم نورترین ستاره با قدر 6 درجه بندی كرد و هرچه قدر پایین تر باشد ستاره روشن تر و برعكس. اختلاف هر دو قدر هم 2.5 برابر است. یعنی با هر قدر کاهش، روشنایی ستاره 2.5 برابر می شود.

[Ehsan]

همسایگان زمینی:

سیارات:

بعد از شناخت صور فلكی به سراغ سیارات و دیگر اجزای منظومه شمسی می رویم. اولین نكته ای كه به نظر می رسد این است که تفاوت سیارات با ستارگان در 2 چیز است:

1)نور ثابت و بدون چشمك زدن برخلاف ستارگان
2) پرنور بودن آنها نسبت به ستارگان

بطور كلی 5 سیاره از منظومه شمسی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده اند (البته سیاره اورانوس هم در شرایط خوب رصدی با چشم دیده می شود). وقتی برای نخستین بار به دیدن سیارات می رویم بهتر است زمانی را انتخاب كنیم كه ماه در نزدیكی آنها باشد كه به چنین وضعیتی مقارنه می گوییم. معمولا از رنگ سیارات می توان متوجه شد كه چه سیاره ای است. مریخ سرخ رنگ، زحل زرد كم رنگ، مشتری نقره ای و زهره طلایی است. برای دیدن سیاراتی كه مدارشان نسبت به زمین دورتر است (سیارات خارجی) طول شب را وقت داریم اما برای عطارد و زهره زمان طلایی را باید غنیمت بشماریم. عطارد همیشه نزدیک خورشید است پس باید در بیشترین كشیدگی باشد یعنی بیشترین جدایی زاویه ای ازخورشید را داشته باشد. اگر كشیدگی شامگاهی در بهار یا كشیدگی صبحگاهی در پاییز رخ دهد سیاره به بیشترین ارتفاع از افق میرسد.


زهره گاهی اوقات در ابتدای شب درآسمان شامگاهی و در افق غربی و تقریبا درحال غروب است. گاهی اوقات نیز اگر سحرخیز باشیم می توانیم در آسمان صبحگاهی و افق شرقی قبل از طلوع خورشید آن را ببینیم.

سیارات هم مانند زمین در حال چرخش بدور خورشید هستند. پس جایگاهشان تغییر میكند. یك تمرین جالب این است كه نقشه ای از آسمان بردارید هر چند شب یك بار محل سیاره را نسبت به ستارگان ثبت كنید. پس از مدتی اگر به داده های ثبت شده خود دقت كنید متوجه می شوید سیاره در جایی شما را غافل گیر كرده است و در مسیر خود از شرق به غرب تغییر مسیر داده و بر عكس همیشه ادامه مسیر داده سپس دوباره به مسیر خود (از شرق به غرب) برگشته است. به این حركت رجعی (برگشتی) سیارات میگوییم.

حرکت رجعی


در رصد سیارات این حركت مشاهده شده است و دلیل آن هم اختلاف سرعت حركت و دوره تناوب مداری آنها با زمین است. حركت رجعی در سیارات زیرین زمانیست كه در حال نزدیك شدن به كشیدگی غربی و شرقی یا مقارنه درونی و بیرونی باشند در آسمان شامگاهی و صبحگاهی ازشرق به غرب یا ازغرب به شرق می روند. برای سیارات بیرونی زمانیست كه در مقابله قرارمی گیرند.

دیگر اجزای منظومه شمسی :

اما همه منظومه شمسی سیارات نیستند. شاید در شب های رصدی شهاب دیده اید. شهابها حاصل سوختن ذرات ریز در جو زمین و برانگیخته شدن گازهای جو زمین هستند. ذرات سازنده درخشان ترین شهابها دراندازه ی یك توپ بسكتبال است. اگر شهابی بزرگتر از این مقدار باشد معمولا تكه هایی از آن به زمین میرسد به این سنگ های آسمانی شهابسنگ میگوییم.

دنباله دارها صخره هایی از یخ و غبارند كه درمدار هایی بسیار كشیده به دور خورشید می گردند. هر بار كه به نزدیكی خورشید می رسند یخ آنها تصعید می شود و به شكل دنباله گاهی تا میلیونها كیلومتر درفضا گسترش می یابد. معمولا دنباله دارها بچشم غیر مسلح دیده نمی شوند و برای رصد آنها از تلسكوپ های متوسط و بزرگ آماتوری باید استفاده كنیم و در رصد اجرام ژرف خبره شده باشیم. دنباله دارهایی كه درون تلسكوپ دیده می شوند دنباله قابل توجهی ندارند و حتی هسته مركزی هم ، توده ی مه آلودی است. بسیاری ازآنها ازدور دست ترین قلمرو منظومه شمسی بنام ابر اورت می آیند. بنابر این تصور می شود حاوی اطلاعاتی از دوران پیدایش منظومه شمسی باشند. ازاین رو چند سالیست كه اهمیت ویژه ای یافته اند، در حدی كه چند ماموریت فضایی برای آنها انجام شده است.

یک دنباله دار


در مسیری كه دنباله دارها بدور خورشید دارند بقایایی از خود بجای می گذارند . براثر عبور زمین ازمنطقه ای كه حامل این ذرات هستند بارش های شهابی اتفاق می افتد. می توان گفت یكی از ساده ترین درعین حال جذاب ترین رصد های آماتوری همین بارش های شهابی است . به هیچ ابزار خاصی احتیاج نیست و كافیست بطور تك نفره یا گروهی به ثبت تعداد شهاب های دیده شده بپردازید. ثبت این داده ها در پیش بینی وضعیت بارش سال آینده و بررسی توزیع مواد اطراف زمین كمك میكنند. میزان فراوانی شهابها دربارش شهابی را باعدد ZHR بیان می كنند. به این معنی است كه تعداد شهابهای قابل مشاهده طی یك ساعت باچشم غیرمسلح در شرایط ایده ال رصدی. یعنی كانون بارش در بالای سر ما و افق سرتاسر باز و حد قدر آسمان 6.5 باشد.

تصویر یک شهاب




بارش های معروف سال :

بارش برساووشی در اواخر مرداد ماه ، بارش جوزایی در اواخر آذر و ربعی در اوخر دی ماه


ماهواره ها:

علاوه براین اجرام كه همه ، نوعی از طبیعت اند می توان به رصد دست ساخته های بشر هم پرداخت. بیش از 2500 ماهواره ی فعال دور زمین در گردش اند بجز ماهواره های رادیو-تلویزیونی كه در مدار زمین ثابت قرار دارند هر شب بسیاری از این ماهواره ها ازآسمان بالای سرتان می گذرند. نقطه ی روشنی كه باسرعت سرتاسر آسمان را می پیماید. درخشندگی ماهواره ها طی گذرشان درآسمان تغییر میكند و گاهی ناگهان بسیار پرنور می شوند . آشناترین ماهواره ایستگاه فضایی بین المللی است .درایران طی دوره های20 روزه فرصت چندبار تماشای آن وجود دارد. تمامی این گذرها قابل پیش بینی هستند و نرم افزار های نجومی و سایتهای اینترنتی به ارائه داده هایی از آنها می پردازند.

خورشید و ماه :

ماه:

ماه نزدیك ترین جرم آسمانی به زمین است . چراغ شب زمینی هاست و یكی جذاب ترین و پرطرفدارترین اجرامی است كه رصد گران آماتور به سراغ آن می روند. اولین موضوع رصدی كه به ذهن میرسد دیدن اهله ی آن و روزانه دیرتر طلوع كردن آن است . می توان از لحظه ای كه ماه نو متولد می شود كه روز اول ماه قمری را شكل خواهد داد استهلال و پیداكردن آنرا شروع كرد تا هلال صبحگاهی، كه سپیده دم به سراغ آن می رویم .می توان گودال ها و عوارض سطح آن را با ابزار های خیلی مبتدی و ساده رصد كرد و ارتفاع كوههای آن را محاسبه كرد .طرح زد و از آنها نقاشی كشید. اگر در عكاسی هم متبحر باشید در پروژه ی TLP شركت كنید كه گازهای درون ماه هرازچندگاهی به بیرون راه می یابند و این بخاطر آگاه شدن از ماهیت انها اهمیت خاصی دارد. یا اگر به موضوعات محاسباتی علاقه مند باشید گره های مداری را پیدا كنید و خود پیش بینی كننده خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی ها باشید.

(در مورد ماه به زودی کمی بیشتر بحث خواهیم کرد)

خورشید:

برای رصد همه پدیده های نجومی باید شب ساعت ها پشت تلسكوپ درهوای سرد و گرم بیداری كشید اما منجمانی هستند كه به چیزهای دیگری علاقه مندند ، مهمترین جرم آسمانی خورشید است. هر تحولی روی خورشید بی درنگ سیاره ما زمین را تحت تاثیر قرار میدهد .بطور مثال سال 85 براثر یك طوفان خورشیدی ارتباطات بخش جهانی برای مدتی قطع شد. برای رصد خورشید به ابزار متفاوتی احتیاج دارید.

هرگز نباید باچشم غیر مسلح به آن نگاه كنید چه رسد با دوربین و تلسكوپ که نور را تقویت می کنند. ساده ترین راه امن رصد خورشید این است كه تصویر آنرا با استفاده از دوربین و تلسكوپ روی كاغذ بی اندازید. برای رصد مستقیم باید از صافی (فیلتر) های خورشیدی مانند مایلار و انواع دیگر آن استفاده كنید. همچنین فیلترهایی مخصوص دهانه دورین و تلسكوپ باشند هرگز از فیلترهایی كه بر روی چشمی قرار می گیرند استفاده نكنید.

با فیلترهای رصد خورشید شما خورشید را یك قرص روشن می بینید كه لكه های تیره رنگی بر روی آن نقش بسته اند. این لكه ها ناحیه هایی از خورشیدند كه نسبت به اطرافشان سردترند. بنابراین در مقایسه با درخشش خیره كننده سطح خورشید تیره دیده می شوند.

اگر كم كم به رصد اختصاصی خورشید علاقه مند شدید باید بدنبال تلسكوپ گران قیمت H-α باشید. تا از پشت آن زبانه های اژدهایی خورشید را مشاهده كنید. این زبانه ها انفجار گاز هستند كه از سطح خورشید به بیرون فوران می كنند.

همسایه های ما:

[Ehsan]

ستارگان :

زمانی كه با دوربین و تلسكوپ به سراغ آسمان می روید انواع اجرام سروكار دارید. یك دسته ستارگان و دسته ای دیگر اجرام غیر ستاره ای و ژرف. ستاره ها هركدام خورشیدی هستند كه نور و انرژی خود را بر اثر فعالیت های هسته ای در مركز شان تولید می كنند و اینگونه می درخشند.

ستاره ها متولد می شوند، زندگی می كنند و می میرند. هر چه ستاره پرجرم باشد انرژی بیشتری تولید می كند و درخشان تر است . اما این دلیل نمی شود كه شباهنگ پرنورترین ستاره آسمان است پرجرمترین ستاره هم باشد؛ شباهنگ به زمین نزدیك تر است بنابراین پرنور تر دیده می شود. معمولا ستاره های آبی تا سفید رنگ جوان ترند، زرد رنگها میانسال و قرمزها پیرند. مثلا قلب العقرب ستاره ی پیر معروفی است كه اوایل تابستان ساعت 9 شب از افق جنوب-شرق سر بر می آورد.

صورت فلکی عقرب و قلب العقرب (Antares)


قلب العقرب



ژرف :

اجرام غیر ستاره ای یا اجرام ژرف آسمان شامل خوشه های ستاره ای (مجموعه ای از چند ده تا چند صد هزار ستاره) ، سحابی ها (ابرهایی از هیدروژن و غبار كیهانی) و كهكشان ها (مجموعه ای غول پیكر از ستاره ها و سحابی ها) هستند .

برای رصد این دسته از اجرام آسمانی احتیاج به یك ابزار رصدی دارید. كه برای وهله ی اول دوربین های دوچشمی انتخاب بهتری هستند. اما با این ابزار به سراغ سیارات نروید. دوربین های دو چشمی میدان دید زیاد با جزئیات كم را برای شما به ارمغان دارد . یعنی وقتی با آن به سراغ مشتری می روید، مشتری و 4 قمر گالیله ای اش را یك جا تماشا می كنید اما همه بصورت نقاط روشن هستند . جزئیات بیشتری را نمی توانید مشاهده كنید . می توانید یك تلسكوپ كوچك در حد 7 اینچی تهیه كنید كه با آن منظومه شمسی ، ستاره های دوتایی و متغیرها را می توانید رصد كنید.

ستاره های دوتایی یا چندتایی منظومه هایی از چند ستاره هستند كه در فضا حقیقتا كنار هم قرار گرفته اند و دور هم اند.

ستاره های متغیر جالب توجه ترند چرا كه با رصد آنها داده های علمی زیادی كسب می شود. نور یك ستاره متغیر بطور متناوب تغییر می كند كه ممكن است در یكی از این 2 دسته قرار بگیرند: یا نور آنها بدلیل عبور جسمی از مقابلشان تغییر می كند یا بطوری ذاتی متناوب اند.

ستاره راس الغول در صورت فلكی برساووش متغیری است كه در دوره های 3 روزه نورانتیش تغییر می كند. علت تغییر نورانتیش هم وجود همدم آن است كه وقتی از روبروی آن عبور كند باعث می شود نور مجموعه اشان كم شود. راس الغول یكی از متغیرهایی است كه تغییر نورانتیش با چشم غیر مسلح هم قابل تشخیص است.

ستاره ی میرا در قیطس متغیری است كه بدلیل تغییر دراندازه ی خودستاره در دوره های بلند مدت تغییر می كند. میرا در اوج درخشش با چشم قابل تشخیص است و در كم نور ترین حد قدری معادل 9 تا 10 است. می توان از این گونه اجرام داده برداری كرد و برای انجمن رصد ستاره های متغیر (AAVSO) فرستاد.

ستاره های متغیر معروف فصل تابستان: خی – دجاجه ، دلتا-قیفاووس ، مو – قیفاووس ، RR- شلیاق ، دلتا – عقرب

گاه یك ستاره ی جدید در آسمان ظاهر می شود كه به آن نو اختر می گوییم. نو اختر ها منظومه های دوتایی اند كه یكی از آنها غالبا یك ستاره كوتوله سفید است كه مواد همدمش را به سمت خود می كشد. ریزش این مواد بر ستاره موجب درخشندگی چشمگیری می شود. البته محل نو اختر ها مشخص است و طی دوره های نا منظمی دوباره پرنور می شوند، مانند: RS- مار افسای

شاید در نقشه های آسمانی چشمتان به علایمی خورده كه وقتی به راهنمایش مراجعه میكنید كه نشان دهنده ی سحابی هستند یا خوشه های ستاره ای . برای رصد آنها چه باید كرد ؟

معمولا برای رصد آنها مهم ترین موضوعی كه به ذهن می رسد پیداكردن آنها ست . اول باید بتوانید آنها را با ابزاری كه دارید پیدا كنید و بر طبق عكس یا نقاشی كه از آن دیده اید مطمئن شوید كه آیا همان جرم مورد نظر است ؟ برای پیدا كردن این گونه اجرام احتیاج به نقشه و اطلس هایی از آسمان دارید كه منطقه به منطقه آسمان را بوسیله ی تصویر به وضوح توضیح داده است. اطلس هایی مانند : 2000.0 و اطلس فشرده ی آسمان.

متداول ترین و ساده ترین روشی كه می توان برای پیدا كردن این اجرام استفاده كرد روش پرش ستاره ای است. شیوه ی آن هم به این صورت است كه : مثلا می خواهیم كهكشانی در صورت فلكی اسد پیدا كنیم

ابتدا از یك صورت فلكی بارز تر اسد را پیدا میكنیم

بعد یك ستاره ی پرنور نزدیك كهكشان را مشخص میكنیم

حال باید ستاره هایی كه به كهكشان نزدیك تر میشوند را دنبال كنیم

و با پرش از یكی به دیگری در میدان دید دوربین دو چشمی یا جوینده تلسكوپ به هدف نزدیك شویم. البته این نكته را باید در نظر داشت كه اگرجسمی درنقشه آسمان بزرگتر باشد آسان تر دیده می شود.

با تلسكوپ میتوان كهكشانها را هم رصد كرد،اجرامی كه میلیونها سال نوری ازما فاصله دارند. بیشتر كهكشانها مجموعه هایی تشكیل می دهند كه به آنها خوشه ها یا گروه های كهكشانی می گوییم. كه البته خوشه ها بزرگترند. كهكشانهای این مجموعه ها براثر گرانش كنار هم آمده اند و با هم دركیهان درحال حركت اند. معروف ترین آنها خوشه كهكشانی سنبله است. فصل بهار زمان مناسبی برای دیدن این خوشه از كهكشانهاست.

كهكشان ما، راه شیری، به همراه چند كهكشان دیگر مثل آندرومدا (مسلسله یا زن به زنجیر بسته)، مثلث، ابرهای ماژلان و چند كهكشان ریز دیگر تشكیل یك گروه را می دهند. برای دیدن كهكشان آندرومدا و مسلسله می توان پاییز بدنبال آنها بود . و اگر رصدگاه مناسبی داشته باشید كه حد قدری در حدود 6 داشته باشد می توانید باچشم غیر مسلح آنها را ببینید كه توده ی مه آلودی هستند.

ابرهای ماژلان دو كهكشان نامنظم اند كه در دام راه شیری اسیر شده اند و برای دیدن آنها باید سفری به نیمكره ی جنوبی زمین داشته باشیم.

دنیای كهكشانها آرام نیست. هر از چند گاهی یك ستاره پرجرم پیر دركهكشانی منفجر می شود. تمامی عناصر سنگین تر از آهن در چنین انفجارهایی خلق می شوند . به اینها ابرنواختر می گوییم. برای شكار ابرنواخترها باید هرشب فهرست طولانی ازكهكشانها را رصد كرد .اما معمولا وقتی ابرنواختری در یك كهكشان نزدیك رخ دهد همه باخبر می شوند.

منجمان حرفه ای با بررسی طیف و تغییرات نور آنها به ماهیت و فاصله ی كهكشان میزبان از ما پی می برند.

چند ستاره و چند جرم ِ غیر ستاره ای با نقشه

[Ehsan]

کمی بیشتر از ماه:

تصویر ماه از پشت ابزار های نجومی و یا حتی با چشم غیر مسلح هر بیننده ای را به خود جذب می کند . ماه، این قرص روشن و زیبای آسمان نزدیک ترین همسایه ی ما زمینی هاست . پس رصد آن برای هیچ کس خالی ازلطف نیست.

اینکه فقط رصد کنید و ندانید چیست خسته کننده است. رصد اجرام آسمانی وقتی ارزشمند است که درباره ی آنها اطلاعاتی هر چند کم داشته باشیم. پس ابتدا به معرفی اجمالی عوارض ماه می پردازیم.

دریاهای گدازه:
بزرگترین و شاخص ترین عوارض ماه که حتی با چشم غیر مسلح می توان دید نواحی گسترده، خاکستری و صاف و همواری است که به انها دریا(Mare) گفته می شود و اولین بار این نام را گالیله گذاشت و به احترام او همچنان این نام مانده است. دلیل این نام هم این است که این مناطق بسیار شبیه دریاها و اقیانوس های زمینی هستند.

درسال 1651 م. گیام باتیستا ریچیولی اخترشناس ایتالیایی نام های جالبی برای این مناطق انتخاب کرد مثل: آرامش طوفان ها و... . اما در حقیقت این مناطق جریان های قدیمی گدازه اند طی 3.8 و تا 3.1 میلیارد سال پیش مناطق کم ارتفاع سطح ماه را پوشانده اند سپس منجمد شده و بصورت دشت همواری شکل گرفته اند.

دریاهای ماه

گاهی شکاف ها و دره هایی دیده می شوند آنها اغلب کنار دریاها هستند.نزدیک خط سایه روشن (ترمیناتور) با دقت نگاه کنید. شکاف های کم عمقی می بینید که در کنار دریاها پیچ و تاب خورده اند.

از مدتها پیش دوره گردش وضعی ماه با دوره ی انتقالی اش برابر شده است. با این شرایط هرگز آن روی ماه نمایان نخواهد بود مگر اینکه فضاپیمایی را به آن سوی ماه بفرستیم.

سمت دیگر ماه که هرگز از زمین دیده نمی شود

عوارض برخوردی :
بیشتر سطح ماه را گودالها پوشانده اند که علت آن برخورد سیارکها و دنباله دارهاست و قدمت انها به 3.9 میلیارد سال پیش برمی گردد زمانی که در تاریخ منظومه شمسی به دوران بمباران سنگین معروف بوده است. در ماه فرسایشی وجود ندارد و همین باعث شده آنچه را که در دوران باستان روی داده در خود حفظ کند. سرزمین های کوهستانی و فلات ها از جمله منطق بزرگ و روشن و قدیمی ترین زمین های ماه هستند

گاهی به محل هایی بر روی ماه برمی خوریم که چند دهانه روی هم افتاده اند که میتوان حدس زد کدام دهانه جوان تر است. دهانه های قدیمی دیواره های نامنظم و غیر واضح دارند. بسیاری از دهانه ها قله مرکزی دارند این قله ها براثر خاصیت ارتجاعی سطح پس ازیک برخورد بزرگ بوجود امده است. نوع دیگری از دهانه ها، دشتهای دیواره ای است که کف صافی دارند زیرا کف آنها با جریانهای گدازه ای پوشیده شده اند.

جوان ترین دهانه ها با شعاع های نورانی محاصره شده اند که به آنها رگه های ماه می گوییم. سنگ های ماه بر اثر برخورد، آن سوتر پرتاب شده اند و چنین ساختاری را پدید آورده اند. بهترین زمان برای رصد این عارضه زمانی است که خورشید از بالا به آنها بتابد (برخلاف دیگرعوارض). مثالی که میتوان برای این نوع عارضه گفت، دهانه تیکو است. که در شب های بدر ماه می توان آنرا باجزئیاتش رصد کرد.

دهانه ی تیکو