انواع اختفا و چگونگی ثبت آن ها
تصور كنید در شبی پرستاره خارج از شهر و بدون آلودگی نوری در زیر كهكشان راه شیری و میلیون ها ستاره ی پر نور و كم نور آن ایستاده اید و ماه هم در میان آنها به زیبایی جولان میدهد ناگهان با پدیده ای عجیب مواجه می شویم و مشاهده میكنیم كه ستاره ای پرنور مثل قلب العقرب ناگهان خاموش میشود! آیا واقعا این ستاره خاموش شد؟! قطعا این طور نیست زیرا این رویداد فقط یك پدیده ی زیبای نجومی به نام اختفاست، حال می خواهیم بدانیم اختفا چه تعریفی دارد؟
http://www.img4up.com/up2/5382942284735522.jpg
در پهنه ی آسمان شب کره ی ماه هر شب به علت بزرگی قطر زاویه ای خود اجرام مجاور خود را در پشت خود پنهان می كند كه اصطلاحا به آن اختفا به وسیله ی ماه گفته میشود. در نجوم اختفا یك تعریف كلی دارد : ((هرگاه جسمی از مقابل جسم دیگر عبور كند و آن را برای زمان مشخصی در پشت خود پنهان كند اختفا رخ داده است))
اختفا دو نوع کلی دارد:
1.اختفاهای پشت ماه
(كه خود شامل سه نوع است: دوتایی ،خراشان و کامل)
2. اختفاهای سیاركی و سیاره ای
اختفا های پشت ماه:
1.اختفای خراشان
اگر گروهای رصد كننده ی اختفا در فاصله ی 2تا3 كیلومتری شمال یا جنوب مسیر پیش بینی شده ی اختفا، محل رصدی خود را انتخاب كنند شاهد پدیده ای خواهند بود به نام اختفای خراشان! در این اختفا جرم مورد نظر كوه ها و دره های قطبین ماه را در می نوردد و منظره ی زیبایی را در آسمان خلق می کند همین عامل اهمیت اختفای خراشان را نسبت به اختفای كلی ارجحیت می بخشد زیرا كه ماهواره های نقشه بردار ماه نمیتوانند از مناطق قطبی نقشه برداری كنند و به همین علت برای ترسیم نقشه های قطبین ماه بهترین و راحت ترین روش بررسی اختفا های خراشان است.
2.اختفاهای دوتایی
ستاره های دوتایی در هنگام اختفا با ماه مناظر زیبایی را پدید می آورند كه به اختفا های پله ای مشهور هستند. اما توصیف این پدیده چگونه است؟ وقتی ماه در نزدیكی یك ستاره ی دوتایی با یك زاویه ی خاص نسبت به آن قرار می گیرد در هنگام برخورد ناگهان نور ستاره افت شدیدی پیدا كرده و بعد پنهان میشود، این پدیده به این علت است كه وقتی اختفا آغاز میشود و مؤلفه ی اول به پشت ماه میرود ما میتوانیم نور مؤلفه ی دوم را به طور مستقیم برای چند لحظه مشاهده كنیم زیرا مؤلفه ی اول به پشته ماه رفته و نور مؤلفه ی دوم به تنهایی به چشم ناظر میرسد و بعد از چند لحظه نور ستاره ی دوم نیز خاموش میشود .این گونه میتوان به كمك یك اختفای پله ای دو مؤلفه ی یك ستاره ی دوتایی را به طور مجزا بررسی كرد. و این امر برای انجام پروژه های تحقیقاتی بسیار مفید میباشد.(اما به یاد داشته باشید كه حتما ستاره ی دوتایی در هنگام اختفا باید زاویه ای خاص داشته باشد یعنی دو مؤلفه به گونه ای كنار هم قرار گرفته باشند كه با فاصله ی زمانی كوتاهی در پشت ماه پنهان شوند درغیر این صورت اختفا پله ای محسوب نخواهد شد.)
3.اختفای كامل
وقتی یك جسم به طور كامل برای یك بازه زمانی معلوم در پشت ماه پنهان شود میگوییم اختفای كامل رخ داده است با كمك این گونه اختفا ها میتوان میزان سرعت ماه به دور كره ی زمین (از این نظر با كسوف هم سطح است) (وقتی ماه از مقابل خورشید عبور میكند با محاسبه ی زمان ورود و خروج میتوان سرعت حركت ماه به دور زمین را محاسبه كرد در اختفای كامل نیز این گونه است و با زمان سنجی قرار گیری ستاره در پشت ماه می توان این سرعت را محاسبه كرد) همچنین قطر ماه و آن جرم را محاسبه كرد ؛که با این توضیحات دنبال کردن این پدیده نیز برای انجام یك پروژه ی نجومی بسیار مناسب است.
اختفا های سیاركی
اختفاهای سیاركی به طور كامل با اختفاهای ستارگان با ماه متفاوت هستند زیرا همان گونه كه گفته شد در اختفاهای ستارگان با ماه ستاره ی مورد نظر در پشت ما به طور كامل پنهان میشود و نوری از آن به ما نمی رسد تا این كه از سمت دیگر ماه خارج شود اما در اختفاهای سیاركی قضیه به گونه ی دیگری است. در این نوع اختفاها وقتی یك سیارك در مقابل یك ستاره از دید ما قرار میگیرد تمام نور ستاره را سد نمیكند و فقط چند واحداز قدر آن را كاهش میدهد، مثلا ستاره ای از قدر 6 هنگامی که با یك سیارك اختفا میكند قدر ستاره به 8 میرسد این نوع اختفاها بسیار حائز اهمیت هستند زیرا كه ما به طور مستقیم به علت اندازه ی كوچك و قدر كم نمیتوانیم سیارك ها را ببینیم ولی وقتی این سیارك ها باعث اختفا میشوند میتوان شكل ظاهری و همچنین ابعاد آن را تخمین زد و در بلند مدت میتوان یك نقشه ی كامل از سیارك های منظومه ی شمسی به دست آورد.
اختفاهای سیاره ای
این نوع اختفاها به این علت مهم هستند كه میتوان به وسیله ی آن ها حلقه هایی كه به دور سیارات هستند و امكان رویت پیدا نكرده اند تشخیص داد و آن ها را ثبت كرد و مورد دیگر زمانی است كه ستاره به طور كامل پشت سیاره پنهان میشود در این هنگام می توان قطر سیاره را به راحتی محاسبه كرد البته در این میان فقط ستارگان نیستند كه در اختفا قرار می گیرند اقمار سیارت نیز میتوانند با سیارات اختفا داشته باشند كه مورد توجه بسیاری از منجمان آماتور است.
http://img.tebyan.net/big/1389/08/24...9971370200.jpg
مراحل ثبت اختفا
که به 4 مرحله تفکیک میشود:
1-آمادگی برای رصد
قبل از رصد اختفا باید از طریق نرم افزار های موجود مكان دقیق اختفا و همچنین زمان تقریبی آن را تعیین نموده و نیز مكان ورود و خروج ستاره را به صورت تقریبی پیش بینی كنیم تا در زمان آغاز با مشكل خاصی روبرو نشویم. مورد بعد تنظیم زمان است، بهتر است زمان مورد استفاده برای ثبت اختفا UTباشد (ساعت جهانی) تا برای ارسال و انتشار در وبگاه های بین المللی از اعتبار بیشتری برخوردار باشد.
2-زمان رصد
زمان رصد یكی از مهم ترین قسمت های كار است چراكه اگر داده ای كه به دست می آوریم اشتباه باشد نتیجه ی كار هم اشتباه خواهد بود. تعداد افراد گروه رصد كننده هر چه كم تر باشد بهتر خواهد بود، یك گروه 2نفره زوج خوبی برای این كار خواهند بود. هرچه زمان سنجی از اختفا دقیقتر باشد داده ها نیز دقیقتر خواهند بود.
3-تحلیل داده ها
برای این كار نرم افزار هایی تهیه شده است كه كار رصدگر را آسان كرده است. یكی از معروف ترین نرم افزار های تحلیل داده ها نرم افزارا Accult4 است كه وقتی داده ها را به طور كامل به آن ارئه می دهیم یك تحلیل كامل و جامع در اختیار ما قرار خواهد داد. این نرم افزار رایگان بوده و شما می توانید آن را از سایت http://www.lunar-occultations.com/iota/occult4.htm دانلود و استفاده نمایید.
4-نوشتن گزارش
در این قسمت كه آخرین قسمت گزارش است تمام مراحل كار ثبت گردیده هم چنین شرایط محل رصد و ابزار آلات مورد استفاده معرفی می شود، معمولا یك فیلم یا عكس نیز به عنوان پیوست به مقاله افزوده می گردد.
جست و جوی دهانه ها ی برخوردی
یکی دیگر از پروژه های با ارزش که به تازگی در کشور شروع به کار کرده است و ایده ی دوست عزیز جناب پور خورسندی است پروژه ی جست و جوی دهانه های برخوردی می باشد در این پروژه ابتدا منطقه ای از کشور را به عنوان منطقه ی مورد بحث انتخاب می کنند سپس این منطقه را به بلوک هایی تقسیم بندی کرده و به هر یک از عضای شرکت کننده در پروژه بلوکی را اختصاص می دهند و اعضا با استفاده از نرم افزار گوگل ارس به جست و جوی دهانه های برخوردی ابتدا از فاصله ی 2.5 کیلومتر سپس 5 کیلومتر و در آخر 10 کیلومتری می پردازند. بعد از این که هر عضو کار خود را انجام داد عکس هایی که از دهانه های برخوردی بلوکه مورد نظر خود گرفته است را به مرکز مجمع ارسال میکند و در آخر این روش موجب ایجاد نقشه ای کامل از دهانه های برخوردی سطح کشور می گردد.