معرفی اجمالي
عطارد در اقوام و ملل صاحب نام های مختلف است. در روم "خدای تجارت و بازرگانی" ، در يونان "هرمس" كه مقابل آن در لاتين" Mercury"، در ادبيات فارسي و عربی به دليل نزديكي به خورشيد و پيام آور اخبار فلك "دبير فلك" و در زبان فارسي آن را "تير" مينامند. عطارد نزدیک ترین سیاره به خورشید است.
عطارد ازنظر ساختار و دما
اختلاف فاحش دمايي در دو سمت تاریک و روشن عطارد وجود دارد؛ دما در روز 430 درجه سانتيگراد (دماي ذوب روی و قلع) و شب 180- درجه سانتيگراد است. جو عطارد بسيار ناچیز است. به طوری كه به عنوان اگزوسفر شرح داده شده است. و به عبارتي ديگر به دلیل اين نازك بودن، جو مانعي براي ورود پرتوها و ذرات خورشيدي نيست.
عناصر شناسایی شده در جو عطارد عبارتند از (بترتيب فراواني): سدیم ، پتاسیم ، هیدروژن ، اکسیژن و نئون. در عطارد بدليل عدم وجود اتمسفر زندگی غير ممكن است.
عطارد پس از زمين دومين سياره چگال منظومه شمسي است. عطارد به نسبت شعاعش بسيار چگال است. و تقريبا 80 % درصد جرم اين سياره بخاطر وجود فلزات است. هسته عطارد از عمق 600 كيلومتری آن شروع می شود. عطارد دارای يک ميدان مغناطيسی است كه مي تواند بادهای خورشیدی را منحرف کند اما شدت این میدان مغناطیسی بسیار ضعیفتر از زمین است.
شتاب گرانش در سطح سياره عطارد در حدود 0.37 شتاب گرانش در سطح زمين است. يعني چيزي حدود یک سوم زمين. بطوري كه وزن شئي 30 نیوتونی زميني، در عطارد 10 نیوتون است.
مدار عطارد: مدار عطارد خروج از مركزي درحدود 0.2 دارد كه بیشترین خروج از مرکز میان مدار سیارات است . تغييرات فاصله از خورشيد براي عطارد بين 70 ميليون كيلومتر در اوج مداري(دورترين فاصله) و 46 ميليون كيلومتر در حضيض مداري(نزديكترين فاصله) متغير است. مدار عطارد خود ثابت نيست و قطر اطول بيضي به كندي دوران می كند، و در طول هر 100 سال اين قطر و حضيض خورشيدي به اندازه ي 574 ثانيه قوسي تغييرخواهد كرد. عطارد در طی 88 روز زمينی بدور خورشيد گردش می كند و يک شبانه روز در آن 58.7 روز زميني بطول مي انجامد. تناوب هلالی آن كه عبارت است از مدت زمانی که خورشيد و عطارد و زمين بر يك خط قرار بگيرند 116 روز است. صفحه ی مداري اين سياره با دايرة البروج زاويه اي 7 درجه ميسازد و به چشم ناظري از زمين عطارد روي يك خط مايل در حال دوران است. همچنين انحرافي در محور گردشي بدور خود دارد در حدود 28 درجه.
عوارض سطحي سياره
گفته ميشود چاله هایی بر سطح عطارد ديده می شود كه منشا آن به زمان تولدش برميگردد.
بدليل نبود جو و بوجود نيامدن باد و باران، فرسايش هم شكل نميگيرد و شكل هاي موجود دگرگون نميشوند. دشت های مسطح نشان میدهد فعالیت های آتشفشانی وجود داشته است و اثرات سرد شدن مواد مذاب دیده می شود. براساس مشاهدات راداري از زمين امكان وجود آب و يخ در قطبين و در داخل دهانه ها وجود دارد. زيرا نواحي قطبي در عطارد در يك سايه دائمي بسر ميبرند و از ديگر نواحي، داراي دماي پايين تري هستند.
چشم انداز قابل توجه در عطارد حوضچه Calories است. يک دهانه ي آتشفشاني غول پیکر با شعاع 650 کیلومتر كه منشا آن برخورد يک شهابسنگ بزرگ در نقطه ی قرينه ی محل كالوريس در آن سوي عطارد گفته شده، كه بدليل شدت ضربه در اين نقطه حوضچه بوجود آمده است.
گفتنی است؛ هيچ قمری بدور عطارد نميچرخد.
كاوشگرها
اولين بار فضاپيمای آمريكايي مارینر 10 در مارس 1974 از نزديكی آن عبور و از نيمی از سطح عكسبرداری كرد و برخی مشخصات جو آن را آشكار نمود.
در ماه اوت 2004 هم مسنجر يكی از فضاپيماهای ناسا به عطارد سفر كرد و هم اکنون در مداری به دور آن می گردد.
عطارد را رصد كنيم
بدليل نزديكي به خورشيد زمان رصد اين سياره به زماني برميگردد كه خورشيد زير افق باشد و عطارد در نزدیکی آن دیده شود. يعني زمانهایی كه خورشيد يا هنوز طلوع نكرده يا غروب كرده است. در بهترين شرايط مساعد رصدی، عطارد به صورت يک جسم نسبتا پرنور ديده می شود.
همچنين دوره تناوب هلالی آن 116 روز است.
بيشترين فاصله زاويه اي عطارد از خورشيد 28 درجه است. يعني وقتی جدايي زاويه ای بين عطارد و خورشيد 28 درجه شود، براحتي می توان آن را در صبحگاه يا شامگاه ديد.
به دليل تمايل صفحه ی مدار سياره ، زمان رؤيت آن اندک ميشود.
همچنين اگر با لوازم رصدي به آن نظر شود متوجه اهله ی آن نيز ميشويم. دقيقا وضعيتی كه براي قمر زمين، ماه، رخ ميدهد. وقتي نور خورشيد به عطارد ميتابد تنها درصدي از سطح روشن شده، از زمين مشاهده ميشود و هر چه از آن فاصله بگيرد درصد قسمت روشن افزايش مي يابد.
عطارد براي زمينيان يك رويداد جالب را به نمايش ميگذارد؛ و آن عبور سیاره از جلوي قرص خورشيد است. به اين حالت كسوف نميگوييم؛ زيرا تنها بخش كوچكي از خورشيد را در برميگيرد. با لوازم رصدي آن را يك دايره ی كوچک تیره مقابل قرص درخشان خورشيد می بينيم. به این پدیده گذر زهره از مقابل خورشید می گویند.
اخرين مورد ثبت شده ازاين رويداد به تاريخ آبان 85 (ه.ش) باز ميگردد.
بدليل این که زاويه ي ميل مدار عطارد به نسبت زمين (7درجه) است، گذر زهره پدیده ای است که بسیار کم اتفاق می افتد.
معرفي اجمالي
در اكثر اقوام به دليل نور و زيبایی آنرا رب النوع عشق و زيبایی ميدانند. اين سياره در ادبيات فارسي ما لقب نوازنده فلک را دارد. همچنين ونوس دومین سیاره از نظر فاصله از خورشید است و به نسبت ديگر سيارات به زمين نزديکتر است و در نزديكترين فاصله تنها 42 ميليون كيلومتر از يكديگر فاصله دارند. از همين رو ، و شباهت بسيارش از لحاظ اندازه به سياره زمين آنها را با هم خواهر در نظر ميگيرند. زهره بدون قمر است.
زهره از نظر ساختار و دما: زهره بسیار شبیه به زمین است چه ازنظر جرم و اندازه (650km کوچکتر از زمين) . طبق يافته ي كاوشگرها ابرهاي زرد رنگي اطراف زهره گزارش شده كه غلظت آنها بسیار زیاد است ؛و مواد اصلي تشكيل دهنده آنها دی اکسید کربن، نیتروژن و اسید سولفوریک است. بارش هاي اسيدي در لایه های بالایی جو وجود دارد. دوره تناوب اين ابرها به دور زهره هر چهار روز در جهت ساعتگرد است كه نشانه ي بادهاي قوي است.
دما در سطح زهره را در حد دماي جوش آب پنداشتند اما پس از سفر فضاپيمای مارینر 9 ، بر اثر فشار 90 اتمسفری و در دماي 483 درجه اي زهره، اين فضاپيما نابود شد. همچنين در زهره اثر گلخانه اي وجود دارد. نوری كه از خورشيد به آن تابش می شود در فضای داخلی آن اسير ميشود و اين بخاطر وجود همين لايه ی ابري است كه شبيه پتو روي آن كشيده شده است.
مدار سياره
مدار زهره به دور خورشيد در بين سيارات منظومه کمترین خروج از مركز را دارد و این سیاره دارای يك مدار تقریبا دايروی است . اما چرخشش بدور خود (حركت وضعي) برخلاف ديگر سيارات در جهت عقربه هاي ساعت است.
يعني در زهره خورشيد از غرب طلوع و در شرق غروب خواهد كرد. يكسال در زهره معادل 225 روز زميني است. درحاليكه طولانی ترين روز را هم دارد يك شبانه روز در زهره 243 روز زمینی بطول ميانجامد. و اين بدليل سرعت بسيار كم بدور خودش است.
عوارض سطحي سياره
در زهره هم نام های زمينی به يادگار مانده است .مانند: مجموعه ي دره هاي آفروديت ترا ، رشته كوه بزرگ ماكسول كه به دشت ايشتار ختم ميشود كه اندازه ي آن از ايالات متحده ي آمريكا نيز بزرگتر است.
كاوشگرها
اولين فضاپيمايي كه از زهره ديدن كرد ، فضاپيماي آمريكايي مارينر 2 در سال1962 بوده است . كه وجود ابرهاي زرد رنگ بدون هيچ سوراخي براي دخول در ان را نمايان كرد . بعد از آن در سال 1974 مارينر 10 بعد از سفر به عطارد ، به زهره نيز سفر كرد . بعد از 2 فضاپيماي آمريكايي پايونير ونوس اتحاد جماهير شوروي در سال 1978 به آن سفر كرد . اما بيشترين خدمت در امر شناخت بيشتر از زهره را فضاپيماهاي ونرا متعلق به اتحاد جماهير شوروي انجام دادند. دراولين برنامه ونرا 9 به زهره رفت كه با اينكه مدت كوتاهي در حد53 دقيقه درآن زندگي كرد عكس هاي جالبي از سطح زهره به زمين مخابره كرد . پس ازآن ونرا10 ، 11 ، 12 ، 13 و 14 ، 15 و 16 هريك اطلاعاتي مانند : نقشه برداري از 90 درصد سطح آن ، آناليز خاك سطح سياره، اندازه گيري دماي سطحي آن و گرفتن عكس هاي رنگي از سطح و جو زهره را براي دانشمندان جمع آوري كردند . همچنين وگا 1 و 2 ، ماژلان وگاليله (كه پس از آن به مشتري نيز سفركرد) كه هر 4 فضاپيما براي مساحي با قدرت تفكيك بيشتر و تعيين ميدان مغناطيسي به زهره سفركردند .كه نشان ميداد پوسته ي اين سياره بسيار ضخيم تر آن چيزي است كه تصور ميشد .
زهره را رصد كنيم
زهره هم مانند عطارد در كتب قديمي يك ستاره ي مسائي و صباحي محسوب ميشود. يعني مردم قديم در يونان معتقد بودند چون در دوره اي در صبح ميدند و در دوره اي در شامگاه ، پس دو جسم متفاوت است. از اينرو نام هاي جداگانه اي براي آن گذاشتند:لوسيفر(ستاره ي صبحگاهي)هسپروس( ستاره ي شامگاهي).
زهره بدليل جو كتذاكمي كه دارد ، در حدود 65% از نور بازتابيده شده از طرف خورشيد را در فضا پخش ميكند. همين امر باعث ميشود قدر زهر در حدود 4.7- باشد. يعني سومين جرم پرنور سماوي پس از خورشيد (26-)و ماه(14-). همچنين زهره بطور كلي به نسبت ديگر سيارات به زمين نزديك تراست و همين امر باعث درخشش بيش از پيش آن ميشود. همچنين نزدكي آن به زمين باعث سايه اجسام روي زمين هم مي شود.
بيشترين فاصله زاويه اي بين زهره و خورشيد در حدود 46 درجه است . و اين فاصله باعث ميشود زمان رصد آن در حدود 3 ساعت قبل از طلوع كند و يا 3ساعت بعداز غروب خورشيد ، غروب كند.
همچنين زهره را ميتوان هم در روز رصد كرد هم درشب. زماني كه چندان به خورشيد نزديك نباشد درروز ديده ميشود.
اما زهره دوره ي تناوب هلالي ظولاني مدتي دارد در حدود 584 روز. به همين دليل ملاقات زمين با هواهرش بسيار به تعويق مي افتاد.
زهره هم داراي اهله است و با ابزار رصدي ميتوان اهله آنرا مشاهده كرد .