مهمترین رویداد سالهای اخیر در راه است
حتما شما هم چیزهایی درباره گذر سیاره زهره در ۱۷ خرداد سال ۹۱ از مقابل خورشید شنیده اید. گذری که شاید یکی از مهمترین رویدادهای نجومی عمرمان باشد. در ادامه به بررسی این پدیده و سایتی که در این خصوص از طرف جمعی از منجمان کشور بازگشایی شده خواهیم پرداخت.
۱۹ خرداد سال ۸۳ را که به خاطر دارید؟ تاریخی به یادماندنی برای علاقه مندان و منجمان با سابقه. گذر زهره از مقابل خورشید ، پدیده ای نادر در ۱۲۰ سال گذشته که عمر منجمان بسیاری اجازه ثبت و رصد آن را به آنها نداده. آن سال شاید بسیاری از من و همسن و سالانم هنوز به صورت جدی وارد عالم نجوم نشده بودیم و حتی شاید بسیاری به واسطه این پدیده بود که درِ دنیای جدیدی به روی ما باز شد. شخصا به خاطر دارم که تا آن زمان علاقه ام به نجوم و ستاره شناسی محدود به مستند های علمی شبکه چهار بود. آن روز تلویزیون ویژه برنامه ای را برای بازتاب این پدیده تدارک دیده بود. دکتر عجب شیری زاده مهمان ویژه آن برنامه بود و به صورت زنده، این گذر را از تلویزیون پخش می کردند. خاطره ای هیجان انگیز و سرنوشت ساز برای بسیاری از نوجوانان کشور، که بی شک افراد زیادی را شیفته آسمان بالای سر خود کرد.
و اما بعد از گذشت ۸ سال، خرداد ماه ۹۱ بار دیگر شاهد گذر خواهر زمین از مقابل خورشید خواهیم بود. هرچند این گذر مانند سال ۸۳ در بهترین موقعیت زمانی برای رصد از ایران نیست، اما نمی توان از مشاهده حتی ساعاتی از آن چشم پوشید؛ چرا که گذر بعدی ۸ سال دیگر نخواهد بود، بلکه ۱۰۵ سال بعد و در سال ۲۱۱۷ اتفاق می افتد! با مشاهده لیست گذرهای سالیان گذشته متوجه می شویم که از زمان اختراع تلسکوپ (۱۶۱۰ میلادی) فقط ۷ گذر اتفاق افتاده که در سال میلادی جاری هشتمین آنها رخ خواهد داد. پس بدون شک ما یکی از خوش شانس ترین منجمان و شیفتگان آسمانیم چرا که شاهد ۲ گذر زهره در طول عمر خود هستیم. گذر زهره در واقع در فواصل ۸ ، ۱۰۵٫۵ ، ۸ ، و ۱۲۱٫۵ سال از مقابل خورشید صورت می پذیرد.
http://ayazastro.com/wp-content/uploads/2012/01/011.jpg
اهمیت این رخداد زمانی دو چندان می شود که علاوه بر نادر بودن آن، می توان پروژه های علمی بسیاری را با رصد و ثبت دقیق این پدیده پی گیری کرد. از پروژه های علمی قابل انجام می توان به محاسبه یکی از مهمترین ارقام در علم نجوم، یعنی فاصله زمین تا خورشید (یکای کیهانی یا AU) اشاره کرد. اندازه گیری شعاع زمین و شعاع مدار زهره نیز از دیگر محاسبات قابل انجام با استفاده از ثبت دقیق این گذر خواهد بود.
این گذر حدود شش ساعت و چهل دقیقه به طول خواهد انجامید اما به خاطر موقعیت ایران، ما کمی بیش از ۳ ساعت از این گذر را بعد از طلوع خورشید روز ۱۷ خرداد ۹۱ نظارگر خواهیم بود.
http://ayazastro.com/wp-content/uploads/2012/01/02.jpgتماس های گذر برای تهران و بر اساس ساعت جهانی
سایت های اینترنتی در گذر سال ۸۳ از لحاظ بازتاب و اطلاع رسانی این پدیده بسیار حائز اهمیت بود. که از آن میان آقای خسرو جعفری زاده (مدیر سایت آسمان شب – www.nightsky.ir) و آقای محمد رحیمی (مدیر سایت آسمان پارس – www.parssky.ir) به همراه بسیار دیگری از منجمان کشور نقش به سزایی در اطلاع رسانی ، بازتاب و حتی نمایش زنده این پدیده در ایران داشتند. اینبار نیز وب سایت اختصاصی گذر سیاره زهره – www.vt2012.ir توسط آقای جعفری زاده و با هدف اطلاع رسانی و ارائه پروژه های عمومی و علمی برای علاقه مندان کشور راه اندازی شده است.
نویسنده: سید عماد الدین قاضی طباطبایی
منبع ارقام: سایت گرفتگی های ناسا
AyazAstro.com
مقاله فسيل شده از گذر زهره- بخش اول
راستش اين مقالهاي است كه در سال 1383 براي گذر زهره تنظيم كردم و دوستاني كه لطف كردند مقاله را منتشر كردند نامي از ما نبردند! البته نقصيري هم ندارند مقاله را شخص معلوم الحالي منتشر كرده و نامي از نويسنده را نيز در پايين آن قرار نداده است. این مقاله برای آن دسته از دوستانی که علاقه به یافتن چرخه در گذر زهره هستند بسیار مفید است و لذا توصیه می کنم حتماً بخوانید. ضمناً مقاله کمی ویرایش و تصحیح شده است.
با توجه به نزديكي واقعه هيجاني گذر زهره در 19 خرداد 1383، در اين مقاله سعي نمودم تا با شكلي ديگر آن را مورد بررسي قرار دهم تا در هنگام گذر با تفكري بسيار عميق تر از يك عبور ساده آن را با تمام وجود لمس كنيم.
در ضمن مقاله فوق حاصل مطالعات، محاسبات و تفكرات اينجانب از گذر زهره مي باشد. تنها منبع مورد استفاده من دو مقاله به همراه يك ليست شش هزار ساله در سايتwww.mreclipse.com است. من با استناد به اين سه منبع شيرازه مقاله فوق را بنا نهادم كه اميدوارم مورد توجه شما قرار گيرد.
چرخه رشته اي
زهره الهه زيبايي دومين سياره نزديك به خورشيد و نزديك ترين همسايه به زمين پس از ماه است. مدت حركت انتقالي اين سياره 224.701 شبانه روز است. مدار زهره نسبت به بقيه سيارات منظومه شمسي به دايره نزديك تر است به طوريك ه نزديك ترين فاصله آن از خورشيد برابر 107.480.000 كيلومتر و دورترين فاصله آن از خورشيد برابر 108.940.000 كيلومتر مي باشد كه اختلافي معادل 1.460.000 كيلومتر را دارد.
زمين يگانه سياره منظومه شمسي سومين سياره نزديك به خورشيد است. مدت حركت انتقالي آن برابر 365.256 شبانه روز مي باشد. نزديك ترين فاصله آن از خورشيد برابر 147.090.000 كيلومتر و دورترين فاصله آن برابر 152.100.000است كه اختلافي معادل 5.010.000 كيلومتر را دارا است.
زمين و زهره هر 583.92 روز به يك حالت خاص مداری با يكديگر مي رسند. ضمن اين كه زهره در هر 5 دوره مقارنه اي كه مدت آن برابر 8 سال مي باشد تقريباً در مكان قبلي خود در آسمان زمين قرار مي گيرد. سياره زهره 3.39 درجه نسبت به صفحه مداري زمين (دايره البروج) انحراف دارد. با توجه به اين كه قطر ظاهري خورشيد در آسمان زمين حدود نيم درجه است و انحراف مداري زهره نسبت به قطر ظاهري خورشيد زياد مي باشد لذا در هر باري كه اين دو سياره به مقارنه دروني با يكديگر مي رسند گذر رخ نمي دهد و زهره معمولاً يا از بالا و يا از پايين خورشيد عبور مي كند. به دليل همين انحراف است كه گذرهاي زهره به ندرت اتفاق مي افتد. در حال حاظر گره هاي مداري زهره در دو ماه ژوئن و دسامبر قرار دارند. در هر قرن حداقل صفر و حداكثر 2 بار گذر زهره اتفاق مي افتد. در هر هزاره نيز به طور متوسط حدود 13 گذر زهره رخ مي دهد.
مدار اين دو سياره چندان كشيده و بيضي شكل نيست بنابراين چرخه هندسي اين دو سياره به شكل منظم و قابل قبولي تكرار مي شود. اين چرخه شامل دو دوره رشته اي و ساروسي مي باشد كه البته دوره ساروسي با نظم بسيار دقيقي اتفاق مي افتد. چرخه رشته اي زهره بسيار جالب توجه و در عين حال پيچيده تر از چرخه ساروسي رخ مي دهد. چرخه رشته اي داراي 5 دوره 8 ، 105.5 ، 113.5 ، 121.5 و 129.5 و یک چرخه ی بزرگتر 243 ساله (دوره ساروسی) مي باشد. در جدول زير نظم حاصل از حركت انتقالي زمين و زهره را در اين چرخه ها مشاهده مي كنيد.
مقدار اختلاف زهره زمين نام دوره نوع دوره
2921.113=13*224.701و 2292.048 =8*365.256 :رشته8ساله
0.935 روز اختلاف
38536.2215=171.5*224.701و38534.508=105.5*365.265 :رشته 105.5ساله
1.7135 روز اختلاف
41457.3345=184.5*224.701و 41456.556=113.5*365.265 :رشته 113.5ساله
0.7775 روز اختلاف
44378.4475=197.5*224.701و 44378.604=121.5*365.256 :رشته 121.5ساله
0.1565 روز اختلاف
47299.5605=210.5*224.701و 47300.652=129.5*365.265:رشته 129.5ساله
1.0915 روز اختلاف
88756.895=395*224.701و 88757.208=243*365.256:رشته 243 ساله
0.313 روز اختلاف
مقاله فسيل شده از گذر زهره- بخش دوم
با بررسي جدول فوق به اين نتيجه مي رسيم كه بهترين دوره رشته اي همان دوره ساروسي 243 ساله است. چون كمترين اختلاف ممكن در كسر شبانه روز را دارد. چرخه رشته اي گذرهاي زهره به شكل هاي مختلفي ظاهر مي شود. اگر گذرها در حال تعادل باشند رشته به صورت جفت هاي دوتايي ظاهر مي شود. در اين گونه رشته ها، گذر معمولاً در لبه هاي خورشيد مي باشد. با حركت ساروسي گذرها در هر دوره تكرار، يكي از گذرها به لبه هاي خورشيد نزديك تر در عين حال گذر ديگر به مركز خورشيد نزديك تر مي شود و در اواخر آن ما شاهد گذرهاي خراشان زهره هستيم. ضمن اين كه در اين حالت در هر دوره 243 ساله 4 گذر روي مي دهد. دوره ساروسي يكي از گذرها به پايان مي رسد و بعد از آن به حالتي مي رسيم كه يك جفت دوتايي و يك تك گذر روي مي دهد.
در اين حالت در هر دوره ساروسي 243 ساله 3 گذر روي مي دهد. بعد از مدتي جفت دوتايي نيز به پايان مي رسد و به دوره اي مي رسيم كه گذرها به صورت تكي روي مي دهد. در اين دوره گذرها به اوج خود نزديك مي شوند به طوري كه در بهترين حالت، گذر در حدود 8 ساعت به طول مي انجامد. در اين حالت در هر دوره ساروسي 243 ساله 2 گذر روي مي دهد. در اين دوره ساروس هاي قديمي به پايان رسيده و ساروس هاي جديد در شرف آغاز خود قرار دارند. بعد از اين دوره عكس حالت هاي گفته شده تكرار مي شوند و گذر مانند يك دوره پريوديك دوباره تكرار مي شود.
طي سال هاي 2000- تا 4000 ميلادي گذرها به صورت دوره هاي رشته اي زير تكرار شده و خواهند شد.
دوره اول ساله 105.5- 8- 121.5- 8
دوره دوم ساله 121.5-113.5-8
دوره سوم ساله 121.5- 121.5
دوره چهارم ساله 121.5-113.5-8
دوره پنجم ساله 121.5-8- 105.5-8
دوره ششم ساله 129.5-105.5-8
دوره هفتم ساله 121.5-121.5
چهار چوب اصلي گذر به همين شكل است فقط ممكن است در بعضي از رشته هاي شبيه به هم تفاوتي را مشاهده كنيد. براي مثال دوره اول با رشته 105.5- 8- 121.5- 8 سال و دوره پنجم كه رشته 121.5-8- 105.5-8 را دارد با يك جابه جايي تغيير كرده است. دوره دوم و ششم نيز مانند هم هستند اما با يك سري تغييرات. در دوره دوم، از گذرهاي دوتايي، گذر اول به پايان رسيده و در دوره ششم، از گذرهاي دوتايي، گذر دوم به پايان رسيده است. در دوره هاي رشته اي اگر اعداد كامل بود گذر بعدي در رشته موافق و اگر اعداد داراي اعشار بود گذر در گره مخالف اتفاق مي افتد.
چرخه ساروسي
اصولاً واژه ساروس براي يك نظم بسيار دقيق به كار مي رود مانند گرفت هاي ماه و خورشيد.
لذا واژه ساروس براي گذر زهره نيز صادق است. چرا كه بدون اندكي جابه جايي كاملاً منظم در چرخه اي 243 ساله تكرار مي شود. در چرخه ساروسي زمين 88757.208روز را حول محورش به دور خورشيد چرخيده اين در حالي است كه زهره 88756.895روز را به دور خورشيد چرخيده است. اختلاف اين دو عدد فقط 0.313 روز يا به عبارتي حدود 19 ساعت است كه اين اختلاف نسبت به تمام چرخه هاي رشته اي اين دو سياره كمتر مي باشد. اگر چه اختلاف فوق باعث مي شود تا گذر زهره نيز مانند گرفت هاي ماه و خورشيد داراي يك عمر مشخص باشد. همچنين اين اختلاف باعث جابجايي گرههاي مداري زهره و در نتيجه پيشروي روزانه گذر در تقويم مي شود. چون زهره در هر دوره ساروسي مقداري از زمين عقب مي ماند به وقت بيشتري احتياج دارد تا دوباره به زمين برسد. گذرهاي قبلي زهره در ماه هاي ارديبهشت و آبان بوده اند. در حال حاظر نيز گذرها در ماه خرداد و آذر رخ مي دهند. در آينده نيز گذرها در ماه هاي تير و دي اتفاق خواهد افتاد.
همين جابه جايي باعث تغيير اوج و حضيض دو سياره نيز مي شود.چرا كه زمان اوج گذر در ايران مصادف با ظهر (منظور گذر سال 1383) مي باشد. ضمن اين كه در ماه خرداد احتمال صاف بودن هوا در اكثر مناطق ايران بسيار بالا است.
اگر نگاهي به گذشته بياندازيم آخرين گذري كه به طور كامل در ايران ديده شده مربوط به 6 ژوئن 1761 ميلادي ( 243 سال قبل ) مي باشد. اگر چه شروع آن گذر هم مصادف با لحظه طلوع آفتاب در ايران بود. بعد از گذر امسال اولين گذري كه به طور كامل در ايران ديده مي شود در تاريخ 11 ژوئن 2247 ( 243 سال بعد) ساست. ضمن اين كه گذر امسال اولين گذر هزاره جديد مي باشد. تمام اين مسائل اهميت اين گذر را براي كشورمان دو چندان مي كند.
البته اين آخرين فرصت ما براي ديدار با گذر زهره نیست. نيمي از گذر بعدي در 5 ژوئن 2012 در ايران ديده مي شود و زيبايي اين پديده با طلوع خورشيد و افزايش قطر ظاهري خورشيد و زهره دو چندان خواهد شد ولي هرگز به زيبايي گذر امسال نمي رسد. اما نگاهي هم به آخرين گذرهاي زهره در ايران بياندازيم. آخرين گذر زهره در ايران مربوط به چهارشنبه 15 آذر 1261 هجري شمسي ( 6 دسامبر 1882 ) مي باشد. البته اين گذر بسيار كم و تا حدود برخورد دوم در ايران قابل رويت بوده است. ولي گذر قبل از آن كه در تاريخ چهارشنبه 18آذر 1253 هجري شمسي (9 دسامبر 1874) روي داد از برخورد دوم به بعد در ايران قابل روئيت بوده. جالب است كه هر دوي اين گذرها در عهد ناصرالدين شاه قاجار رخ داده است.