ابط الجوزاء
شانه جبار، یدالجوزاء (Betelgeuse)
اِبط الجوزا (در پارسی میانه: بَشْن*) (آلفا شکارچی: alpha Orionis) نام درخشان ترين ستاره در صورت فلکی شکارچی است. واژۀ ابطالجوزا عربی است و معنی واژگانی آن «زیر بغل میانی» است.
ابط الجوزا دهمین ستارۀ درخشان آسمان شب است که در فاصله 427 سال نوری از زمین قرار دارد. این ستاره، یک اَبَرغول سرخ متغیر از ردۀ طیفی M2 I b با دورهای چند صد روزه است. ابط الجوزا ستاره غول پیکری است که قطر آن در حدود چهارصد میلیون کیلومتر است، یعنی این ستاره می تواند ۳۰ میلیون خورشید را در خود جای دهد. ستارۀ ابط الجوزا به قدری بزرگ است که اگر به جای خورشید در مرکز منظومه خورشیدی قرار گیرد، تا نزدیک مدار سیارکها را اشغال میکند. ابط الجوزا پس از خورشید دومین قطر ظاهری بزرگ را دارد. درخشندگی این ستاره 10000 برابر وجرم آن ۱۲ برابر جرم خورشید است. سن آن تنها ۷ میلیون سال است (ستارگان با جرم زیاد مراحل تکامل را سریعتر طی می کنند).
تصویر ماوراءبنفش از ابط الجوزا که تپش و ارتعاشات نامتقارن ستاره، یعنی انبساط و انقباض آنرا نشان می دهد
نور آن طی چند سال بطور نامنظم بین 0 تا 1.3 تغییر می کند ولی بطور معمول قدر آن نیم است. دمای سطحی آن حدود ۵۰۰۰ درجه ودر نتیجه از خورشید سردتر و قرمزتر است. این ستاره یکی از معدود ستاره هایی است که بروش تداخل سنجی قطر آن بدست آمده است. تلسکوپ هابل نیز برای اولین بار توانسته تصویری مستقیم از آن ارائه کند و این ستاره بعد از خورشید به عنوان دومین ستاره ای که قرص آن مشاهده شده شناخته می شود. البته تصاویر بدست آمده در این طول موجها نشان میدهند که شکل ظاهر آن اندکی از حالت دایروی خارج است و این می تواند نشانه ای از فعالیت لایه های بیرونی جو آن باشد. اشعه ایکس دریافتی از این ستاره بسیار ضعیف است.
تصویر هنری اقتباس شده از ESO که ابط الجوزا را با یک حباب عظیم جوشان در سطحش و یک بخار عظیم گازی که حداقل تا 6 شعاع فتوسفری یا تقریبا تا مدار نپتون منتشر می شود، نشان می دهد.
مجموعهای از پنج ستاره که بالاتر از ابط الجوزا قرار دارند ستارگان گرز هستند که نمایانگر گرزی در دست راست جبار هستند. قدر ظاهری این پنج ستاره کمتر از ابط الجوزا است.
این ستاره به مرگ خود نزدیک است و در آینده با یک انفجار ابرنواختری به یک ستاره نوترونی، یا شاید به یک سیاه چاله تبدیل خواهد شد. طول عمر آن ممکن است تا حدود ۵۰ هزار سال دیگر ادامه یابد. در صورت انفجار، این ستاره از دیدگاه زمینیان به قدر (روشنایی) ۱۰- خواهد رسید یعنی ۲۵۰ بار روشنتر از سیاره ناهید و ۲۵۰۰ بار درخشانتر از ستاره شباهنگ. به عبارتی روشنی آن پس از انفجار قابل مقایسه با ماه شب چهارده خواهد بود.
* بشن خانۀ ششم ماه است و پروفسور هنینگ آن را با ابط الجوزا برابر دانستهاست. منبع: بهار، مهرداد، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: چاپ سوم ۱۳۷۸ خ.؛ واژۀ بَشن در پارسی میانه به معنای نوک، قله و یال است. (فرهنگ پهلوی، د. اِن. مککنزی، لندن ۱۹۷۱.)
منبع: هفت آسمان، ویکیپدیا