* اصطلاحات و تعاریف نجومی *

[Mostafa]

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام حضور کلیه کاربران گرامی

در این تاپیک قصد داریم تا با همکاری همه اعضا لیست اصطلاحات نجومی را به ترتیب الفبا شرح و توضیح دهیم .

برای مشاهده فهرست اصطلاحات به تاپیک فهرست دانشنامه نجومی آنلاین مراجعه فرمایید

لطفآ در صورت تمایل به همکاری موارد زیر را در نظر بگیرید :

خواهش ما از همه عزیزان است که در صورت تمایل به همکاری در این طرح ، حتمآ موارد زیر را در نظر بگیرند :

1- حتمآ سعی کنید شرح مطالب را به ترتیب الفبا انجام دهید . اگر مطلبی بدون توجه به ترتیب الفبا درج گردد ، توسط مدیر تالار حذف می گردد .

2- لطفآ سعی کنید مطالب را حتی الامکان کامل و به همراه شکل ارائه فرمایید . ترجیحآ از کپی - پیست مطالب پرهیز کنید . در صورت استفاده از مطالب سایت های دیگر ، منبع فراموش نشود !

3- اگر چند نفر همزمان 1 موضوع را توضیح بدهند ، همه مطالب به اولین پست ارسالی منتقل خواهند شد و کل مطالب پیرامون یک موضوع تجمیع می گردند .

4- لطفآ در هر پست فقط یک اصطلاح را شرح دهید .

به امید تکمیل دانشنامه نجومی آنلاین با همکاری اعضا خوب آوااستار
.................................................. .................................................. .................................................. .................................................. ....................

قابل توجه اعضا گرامی فروم آوا استار

از این پس(فروردین 1391) فعالیت تاپیک اصطلاحات و تعاریف نجومی متوقف خواهد شد و به جای آن، طرح بزرگتر ویکی نجوم اجرا خواهد شد. مطالب این تاپیک به تدریج به ویکی نجوم منتقل خواهند شد. امیدواریم ویکی نجوم تبدیل به بزرگترین دانشنامه فارسی نجوم در اینترنت شود.

برای اطلاعات بیشتر به این تاپیک مراجعه کنید:

ویکی نجوم - دانشنامه آزاد

با تشکر از همکاری شما

[Ehsan]

ذرات بنیادی
(Elementary Particle)

به کوچکترین ذرات ِ تشکیل دهنده ی جهان ذرات بنیادی می گوییند. ذرات بنیادی در واقع سنگ بناهای این جهان اند. این ذرات به چند گروه مختلف تقسیم می شوند و می توانند با هم برهمکنش داشته و در واقع بر هم کنش بین این ذرات است که اتفاقات فیزیکی دنیای ما را شکل می دهند.

ذرات بنیادی بر اساس ویژگی های آماری به دو گروه بوزون ها و فرمیون ها تقسیم می شوند که فرمیون ها خود به دو دسته ی کوارکها و لپتون ها تقسیم می شوند. برای مثال الکترون یک لپتون است.

فیزیک دانان اکنون مدلی از ذرات بنیادی دارند که به مدل استاندارد ذرات بنیادی معروف است و در این مدل به دسته بندی ذرات بنیادی مختلف و قوانین حاکم بر برهمکنش این ذرات با هم می پردازند به طوری که بتوانند قوانین شناخته شده ی فیزک، مانند الکترومغناطیس را به کمک این ذرات توضیح دهند و مدل کنند.

فیزیک دانان برای شناخت ذرات بنیادی به دانش مکانیک کوانتم نیاز دارند برای همین یکی از مهمترین جنبه های ذرات بنیادی اثرات کوانتمی حاکم بین آنهاست.

همچنین در برهم کنش های ذرات بنیادی قوانین پایستگی (بار ، تکانه و انرژی) برقرار اند که به فیزیک دانان برای شناخت بیشتر و بهتر این ذرات کمک به سزایی می کنند. تا جایی که فیزیک دانان با مفروض گرفتن پایستگی انرژی در برهم کنش ها حدس زدند که یک ذره ای به اسم نوتیرنو باید وجود داشته باشد تا در برهم کنش انرژی پایسته بماند و بعدها در آزمایشگاه این ذره آشکار شد که موفقیت بزرگی برای مدل استاندارد ذرات محسوب می شود.

از چالش های پیش روی ذرات بنیادی ، آشکار کردن ذره ی بوزون هیگز است که در واقع بخش اعظم انگیزه ی ساخت برخورد دهنده ی بزرگ هادرون (LHC) در سرن ( CERN ) آشکار کردن بوزون هیگز است که تا کنون هم آشکار نشده و در صورت آشکار شدن باز هم موفقیت بزرگ دیگری را برای فیزیک نوین رقم خواهد زد.


تصویر از ویکیپدیا

[stargazer]

رخگرد
(Libration)

به طور کلی به تغییراتی که در سطح قابل مشاهدۀ ماه رخ می دهد و ما به عنوان ناظر زمینی مشاهده گر آن هستیم رخگرد یا لیبراسیون گفته می شود. این رخ گرد به سه نوع

اصلی تقسیم بندی می شود: رخگرد طولی، رخگرد عرضی و رخگرد روزانه

در نتیجه رخگرد طولی، رصدکننده نه تنها می‌تواند "چهره" ماه را ببیند بلکه "گونه هایش" را هم می‌تواند مشاهده کند. بر اثر رخگرد عرضی، رأس "پیشانی" و زیر "چانه" ماه متناوباً

آشکار می‌شود. رخگردهای روزانه به مکان بیننده بر روی زمین بستگی دارد.

رخ‌گرد باعث می‌شود که بیننده از زمین بتواند مجموعاً ۵۹ درصد از سطح ماه را ببیند.

برگرفته از: کتاب نجوم به زبان ساده

[stargazer]

ردف
(Deneb)

ردف درخشان ترين ستاره صورت فلکي ماکيان (دجاجه) است که در موقعیت انتهایی و دم دجاجه قرار دارد و از درخشان ترين ستارگان کهکشان راه شيري می باشد. ردف يک هزار و

800 سال نوري با ما فاصله دارد و درواقع 70 هزار برابر از خورشيد درخشان تر است. این ستاره، ستاره ای متغیر است و پیشروی ستارگان متغیر آلفای دجاجه ای (ACYG) یعنی

ابرغولهای تپشی با دامنه تغییرات کم.

نامهای دیگر آن: ذنب دجاجه، دمچه قو، ردف، دم ماکيان

نجوم: آلفا - دجاجه

علوم دريايى: ذنب الدجاجه

برگرفته از: هفت آسمان و دیکشنری/ امتیاز تصویر: sciencephotolibrary

[sara shahabi]

رده بندی طیفی
(Stellar classification)

رده بندی طیفی سیستمی برای مرتب کردن ستارگان بر حسب طیف است.

یکی از اولین رده بندی های طیفی شامل حرف های O,B,A,F,G,K,M است،داغ ترین ستاره ها ستاره های رده ی O هستند و سردترین ستاره ها M.هم چنین ستاره های رده ی O جرم و درخشندگی بیشتری دارند.ستاره های رده ی O "آبی"، رده ی B "آبی-سفید" ، رده ی A"سفید" ، رده ی F"زرد-سفید" ، رده ی G"زرد" ، رده ی K"نارنجی" و رده ی M"قرمز" .اگر چه ممکن است رنگ های ذکر شده توسط رصدگر متفاوت باشد،که به مکان و شرایط رصدی و هم چنین خود فرد بستگی دارد.

با پیشرفته تر شدن دستگاه های طیف سنجی و بیشتر شدن دقت دستگاه ها هر کدام از رده های طیفی پسوندی از 0 تا 9 اختیار کردند.مثلا A0 نشان دهنده ی داغ تر ین ستاره در رده ی A و A9 سردترین آن هاست.خورشید بر طبق این دسته بندی G2 معرفی می شود.این رده بندی به رده بندی هاروارد مشهور است که بر حسب شدت خطوط هیدروژن مرتب می شود. در واقع علت نامنظم بودن ترتیب رده بندی هم همین است چون در آن زمان تنها اطلاعاتی که از ستاره ها داشتند بر اساس طیفشان بود به همین خاطر اولین رده بندی هم بر اساس ویژگی طیفی ستاره ها شکل گرفت. یکی از این ویژگی ها قدرت خطوط هیدروژن بود و بر این اساس ستارگان را مرتب کردند به طوری که قوی ترین خطوط هیدروژن در ستارگان رده ی طیفی A دیده می شود و به ترتیب تا ضعیف ترین خطوط که همانا مربوط به رده O (که داغترین ستارگان اند) ادامه میابد. بعدها که به رابطه ی دما با این خطوط پی بردند رده بندی را با همان اسامی اما بر اساس دما دوباره چیدند.

هم چنین حروف دیگر برای نشان دادن رده های نادرتر ستاره ها به کار می رود.مانند:
WR/W:دمای بالا،مقدار هلیوم نسبت به هیدروژن زیاد است و شدت بادهای ستاره ای زیاد است.
L:سردتر از ستاره های نوع M هستند و در فروسرخ می درخشند.
T:مانند رده ی L و متان در آن ها به وفور یافت می شود.
Y:کوتوله های بسیار سرد.(در حد دمای بدن انسان!)
C:غول های قرمزی که در جو آن ها کربن یافت می شود.(ابتدا با R ,N شناخته می شدند)
D:مختص کوتوله های سفید که به زیر رده های متعددی تقسیم می شود.
P:سحابی سیاره نما
Q:ابرنواختر

برخی از مطالب:en.wikipedia

[Ehsan]

رشته اصلی
(main sequence)

اگر محل تعداد بسیار زیادی از ستارگان ِ را روی نمودار رنگ-قدر رسم کنیم بخش قابل توجه ی از ستاره ها روی یک نوار نسبتا باریک قرار می گیرند که همان رشته ی اصلی است. در واقع رشته ی اصلی ناحیه ای روی نمودار رنگ-قدر است که ستاره ، بیشتر عمر خود را در این ناحیه با تعادل سپری می کند و به همین خاطر است که تجمع ستاره ها در این ناحیه بسیار زیاد است.

ستاره هایی که در رشته ی اصلی قرار دارند اغلب در حال ِ تعادل به سر می برند به این معنی که فشار ِ ناشی از گرانش ِ گازها و تابش ِ هسته با هم در تعادل اند. ستاره ها در این ناحیه، در کوره ی ِ مرکزی اشان هیدروژن را به هلیوم تبدیل می کنند و با استفاده از این فرایند انرژی مورد نیاز خود را تامین می کنند.

خورشید ِ ما حدود 5 میلیارد سال است که در رشته ی اصلی قرار دارد و حدودا به همین مقدار هم روی رشته ی اصلی باقی خواهد ماند. ستارگانی که جرم بیشتری دارند مدت زمان کمتری روی رشته ی اصلی باقی می مانند.

معمولا منظور از عمر ستارگان، مدت زمان باقی ماندن ستاره در رشته ی اصلی است.


تصویر رشته ی اصلی (تصویر از ویکی پدیا)

[stargazer]

رصدخانه
(Observatory)

رصدخانه به محلی گفته می شود که برای رصد ستارگان، سیارات و سایر اجرام درست شده و در آن به مشاهده، بررسی و اندازه گیری پدیده های آسمانی می پردازند.

در رصدخانه های گذشته، ابزار رصدی قدیمی مثل سدُس، انواع ربعها و سایر ابزار ستاره شناسی بکار برده می شد اما رصدخانه های کنونی، معمولاً دارای گنبدی متحرک هستند

و از تلسکوپهای نوری یا رادیویی در آنها استفاده می شود.

منبع تصویر: ویکی پدیا

[stargazer]

رقص محوری
(Nutation)

حرکت رقص محوری یا ترقصی یکی از حرکتهای زمین است که طی آن محور زمین منحنی ای را ترسیم می کند که یکدست نیست. در واقع محور زمین در این منحنی با نوسانهای

کوچکی حرکت می کند که دوره تناوب آنها (نوسانها) حدود 18.6 سال است.

علت اصلی حرکت رقص محوری، نیروی گرانش ماه است که بواسطۀ چرخش آن بدور زمین ایجاد می شود. حرکت واقعی محور ترکیبی است از حرکت تقدیمی و رقص محوری.

منبع تصویر: starrynighteducation

[Mahtabe kavir]

رمبش
(Implosion)

رمبش عبارت است از هجوم ناگهانی یک ماده به درون و به انفجار شباهت دارد. با این تفاوت که ماده به جای حرکت به بیرون، به سمت درون می‌رود. عامل رمبش نیروی گرانش است که اشیا را به سمت هم می‌کشد. در ستاره ها فشار ناشی از گرمای تولید شده توسط واکنش هسته‌ای درون ستاره عامل مقابله با رمبش می‌باشد.به این حالت تعادل هیدرواستاتیک می‌گویند.در هنگام اتمام واکنش گرمازا در ستاره در انتهای عمر آن فشار که عامل مقابله با رمبش است برداشته می‌شود وستاره دچار رمبش می‌شود.

درون‌پاشی باعث تولید ماده‌ای بسیار چگال در مرکز ستاره می‌شود که می‌تواند به صورت یک کوتوله سفید یا در صورت زیاد بودن جرم (بیشتر بودن از حد چاندراسخار)به صورت ستاره ی نوترونی یا سیاهچاله درآید.

منبع:ویکی پدیا

[Mahtabe kavir]

روز متوسط خورشیدی
(Mean solar day)

مدار زمین به دور خورشید دایره نیست. فاصله زمین از خورشید در طول یک سال ثابت نمی‌ماند، به همین دلیل سرعت گردش زمین به دور خورشید نیز ثابت نیست. یعنی سرعت حرکت مداری زمین زمانی که زمین به خورشید نزدیکتر است، بیشتر از زمانی است که زمین به خورشید دورتر است. در نتیجه طول روز خورشیدی در ایام مختلف سال یکسان نیست. برای آنکه طول روز ثابتی برای اندازه گیری زمان داشته باشیم به جای خورشید حقیقی از خورشید متوسط استفاده می‌کنند. خورشید متوسط بر خلاف خورشید حقیقی که روی دایرة البروج حرکت می‌کند یک نقطه فرضی است که بر روی استوای سماوی جابجا می‌شود و سرعت ظاهری آن در طول سال ثابت است.

روز اول بهار خورشید حقیقی و خورشید متوسط هر دو بر نقطه اعتدال بهاری قرار می‌گیرند. با گذشت زمان خورشید حقیقی بر روی دایرة البروج و خورشید متوسط بر روی استوای سماوی جابجا می‌شوند. سرعت حرکت خورشید حقیقی با توجه به مکان مداری خود کندتر و تندتر می‌شود و از خورشید متوسط عقب یا جلو می‌افتد. بنا به قرار داد مدت زمان معین دو عبور متوالی خورشید متوسط از نصف النهار مکان ، شبانه روز متوسط خورشیدی نامیده می‌شود. مدت شبانه روز متوسط خورشیدی در تمام ایام سال یکسان است، در حالی که طول روز خورشید حقیقی گاه کمتر و گاه بیشتر از طول روزخورشید متوسط است.

لحظه‌ای که خورشید حقیقی در نصف النهار مکان دیده می‌شود ظهر حقیقی یا ظهر شرعی گفته می‌شود و لحظه‌ای که خورشید متوسط بر نصف النهار مکان دیده می‌شود ظهر متوسط نامیده می‌شود. تفاوت ظهر حقیقی و ظهر متوسط تعدیل زمان نامیده می‌شود. تعدیل زمان در طول سال بین منفی 16 تا مثبت 16دقیقه تغییر می‌کند، یعنی در طول سال ظهر شرعی از ظهر متوسط حداکثر 16 دقیقه جلو یا عقب می‌افتد.

منبع:دانشنامه رشد

[Mahtabe kavir]

روز نجوم
(astronomy day)

در روز نجوم منجمان آماتور (و گاهی حرفه ای) تلاش می کنند عموم مردم را با زیباییهای آسمان آشنا کنند. برخی از مردم تصور می کنند "علم" چیز پیچیده ای بوده و متعلق به دانشمندان است و از ارتباط آن با زندگی روزمره و زیبائیهای آن در محیط اطرافشان اطلاعی ندارند. در روز نجوم می توان تا حدی فاصله میان محققان، دانشمندان و مردم را کمتر کرد.
در برخی از کشورها، یک یا چند روز درهای آزمایشگاه ها و رصدخانه ها به روی مردم عادی باز است تا همه مردم بتوانند با فعالیت های علمی از نزدیک آشنا شوند، اما بیشتر رصدخانه ها برای دوربودن از آلودگی نوری، آلودگی هوا و کم کردن اثر جو، در خارج از شهر و در ارتفاعات بالا قرار دارند و حتی اگر برخی روزها رصدخانه ها پذیرای مردم عادی باشند، مراجعه مردم به رصدخانه ها مشکل است.

حدود 30 سال پیش داگ برگر پیشنهاد داد به جای اینکه مردم را به خارج از شهرها و مناطق دوردست بکشانیم، بهتر است در روز مشخصی از سال، تلسکوپها را به داخل شهرها و به میان مردم بیاوریم.این گونه بود که روز نجوم متولد شد.
امروز بیش از 50 کشور روز و هفته نجوم را برگزار می کنند.
اتحادیه نجوم تلاش می کند در برگزاری روز نجوم در سراسر جهان هماهنگی ایجاد کند. این مرکز یکی از روزهای آخر هفته بین 15 می تا 15 اوریل را که ماه در حالت تربیع اول است، به عنوان روز جهانی نجوم و هفته پیش از آن را به عنوان هفته نجوم اعلام می کند.

هنگامی که ماه در وضعیت تربیع است، هنگام ظهر طلوع می کند و حدود 6 بعدازظهر به بیشترین ارتفاع (فاصله از افق) می رسد و نیمه شب غروب می کند، بنابراین از ظهر به بعد می توان با دوربینها و تلسکوپهای آماتوری، پستی بلندی های ماه را به مردم نشان داد.
در ایران از سال 1380 روز نجوم برگزار می شود و شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران هماهنگی برگزاری روز نجوم در ایران را به عهده دارد.
در کشورهایي كه تقويم رسمي آنها ميلادي است روز نجوم روز شنبه یا یکشنبه (روز آخر هفته که تعطیل است) برگزار می شود. طبق دستور العمل اتحادیه نجوم، هر کشوری با شرایط خاص خود روز نجوم در هفته نجوم را در کشور خود تعیین می کند.
با توجه به تقویم رسمي ایران، انجمن نجوم ایران روز جمعه قبل یا بعد از روزی را که اتحادیه نجوم انتخاب می کند، به عنوان روز نجوم در ایران اعلام می کند تا مردم بیشتری به ویژه خانواده ها بتوانند از برنامه های این روز استفاده کنند.

منبع:سایت نجوم
امتیاز تصویر:سایت تبیان