رصد رگه هاي ماه
آيا تا كنون ماه شب چهارده را رصد كرده ايد؟
بيشتر منجمين آماتور ماه بدر را بدترين وضعيت رصدي براي ماه مي دانند زيرا تابش مستقيم خورشيد اجازه خودنمايي به دهانه ها را نمي دهد.
اما بايد دانست ماه بدر بهترين زمان براي رصد رگه هاي ماه مي باشد.
اگر سطح ماه را به دقت رصد کرده باشید، دیده اید که اطراف دهانه های برخوردی و جوان ماه را خطوط نورانی و کشیده ای، که تا دور دست ها ادامه می یابند، در بر گرفته اند که به آنها رگه های ماه می گویند . رگه ها معمولا در زمان برخورد و تشکیل دهانه ی مربوطه شان شکل گرفته اند و گذر آنها در مسیر خود از همه ی عوارض ماه نشان از جوان بودن رگه ها و دهانه ی تشکیل دهنده ی آنها دارد. پوسته ماه حالتي كريستالي يا شيشه اي دارد و بهمين خاطر ترك ايجاد شده در اثر ضربه مي تواند تا صدها كيلومتر امتداد يابد. اين ترك ها به مرور زمان در زير پوشش خاك نرم ماه به شكل رگه ها نمايان مي شوند.
پيش تر براساس رصدها و نيز آزمايش هايي که صورت گرفت، دو منشأ فوراني براي اين عوارض پيشنهاد شده بود. در نظريه ي نخست، آنها را نمک رسوب شده از آب تبخير شده از سطح ماه ودر نظريه ي دوم آن ها رسوبات خاکسترهاي آتشفشاني يا رگه هايي از غبار دانستند. پس ازاين که منشأ برخوردي رگه ها پذيرفته شد، يوجين شوميکر در دهه ي 1340/ 1960 با مدل سازي هاي خود ونيز با بهره گرفتن از عکس هاي زيبا فضاپيماهاي آپولو نشان داد که اين رگه ها حاصل برخوردهاي ثانويه اند.
بررسي هاي اخير نشان داده اند که هميشه نمي توان به درخشندگي رگه ها براي تخمين سن آن ها اطمينان کرد. درعوض، سپيدايي (آلبدو يا ضريب بازتاب) رگه ها همواره به ميزان اکسيد آهن موجود در آن ها بستگي دارد. کمتربودن اکسيدآهن موجب درخشان تر بودن مواد است وبرعکس.
اما رگه ها را کجا بيابيد؟
تيکو را سلطان رگه ها مي نامند.
در لحظات نخست پدیدار شدنِ تیکو از بخش تاریک ماه ، همچون یک دهانه درخشان و معمولی دیده می شود . اما به تدریج و طی روزهای بعدی رگه ها خود را در این ناحیه نشان می دهند . به طوری که با نزدیک شدن به بدر ، تیکو یکباره تغییر چهره می دهد. در شب چهاردهم در حالی که دهانه های دیگر ماه به دلیل روشنایی بیش از حد قرص ماه جلوه ای ندارند ، دهانه تیکو با مجموعه ای از رگه های درخشان که اطرافش را فرا گرفته اند ، همانند الماسی درخشان و تابان در میان حلقه های تاریک و روشن با رگه های بزرگ و طولانی احاطه شده است تا تیکو سلطان بلامنازع این شبها در سراسر ماه ، به ویژه در نیمه جنوبی ماه باشد.
در اين رصد كه البته فيلتر ماه نيز نياز خواهيد داشت با یک دوربین دوچشمی یا تلسکوپ هایی متوسط به راحتی می توانید تمام رگه ها و امتداد مسیر آنها را در یک نمای کلی ببینید. چیزی در حدود دوازده رگه در تمامی جهات از دهانه تیکو یا همان نقطه کانونی خود، تا دور دست ها گسترش یافته اند. آنها در مسیر خود از دهانه ها ، دشت ها ، دریاها ، قله ها و مناطق مرتفع و بلند، بدون هیچ انحرافی به طور مستقیم می گذرند . در اولین نگاه با ابزار رصدی سه رگه به طور واضح و متمایز دیده خواهد شد. یکی در غرب دهانه و دیگری به صورت یک جفت رگه تقریبا موازی هم ، در شمال غرب دهانه که تا نواحی کوهستانی و سرتاسر نواحی غربی دریای ابرها ، گسترش یافته اند.
با رصد دقیقتر رگه های تیکو ، آنها را در شکل ها و ویژگی های متفاوتی از هم خواهید دید. بعضی از رگه ها در ظاهر از درون و مرکز دهانه سرچشمه می گیرند . رگه های به نسبت تاریک و رگه های آزاد و مستقل از هم نیز گرداگرد دهانه تیکو دیده می شوند. دسته دیگری هم به شکل رگه های کوتاه و منقطع دیده می شوند که هیچ یک از آنها نه از دهانه تیکو بلکه از محیط خارجی و نواحی اطراف دهانه سرچشمه می گیرند. اگر گرداگرد دیواره بیرونی دهانه را دقیقتر نگاه کنید ، یک حلقه تاریک خواهید دید . به طوری که درون و بیرون حلقه بسیار روشنتر از خود حلقه هستند.
اما يک رگه ي درخشان بي منشأ: اين رگه از لبه ي شمال غربي ماه آغاز مي شود، به ميان اقيانوس مي آيد و در طول 400 کيلومتر درازي اش ازکنار اولبرس a مي گذرد، سلسيوس را روشن مي کند ودر کنار آريستارخوس خاموش مي شود؛ بي هيچ منشأ معلومي. رگه هاي ديگري هم از کنار حفره ي بريجز b آغاز مي شود وتا جنوب ليچنبرگ پيش مي رود. اين رگه هم منشأ ندارد.
اما یکی از عجیب ترین رگه ها که توجه رصدگران ماه را به خود جلب کرده ، رگه ای در شمال ماه و در دریای آرامش است که به ظاهر این دریا را به دو نیم کرده است . امتداد این رگه به طور مستقیم به تیکو می رسد و اینطور تداعی می کند که از رگه های اصلی تیکو است . بحث مفصلی که بین ماه شناسان وجود داشته این است که آیا این رگه نیز جزو رگه ی اصلی تیکو است یا اینکه به طور اتفاقی در امتداد مسیر تیکو واقع شده است ؟
بررسی های بیشتر از رصد و نتایج ماموربت های آپولو نشان می دهند که این رگه ، نمی تواند از تیکو باشد و در اصل ازهمان لبه جنوبی دریای آرامش و از دهانه ی منلائوس سرچشمه گرفته است .
بهرحال منشا و سن رگه ها و اينكه آيا آنها صرفا عوارض سطحي هستند يا از اعماق ماه سرچشمه مي گيرند سؤالاتي است كه هنوز پاسخ قطعي براي آنها ارائه نشده است.