به نظرم يكي از سوژههاي جالب رصدي در نجوم لكههاي خورشيدي است. اين تايپيك را براي دوستاني ايجاد ميكنم كه قصد دارند به رصد خورشيد با روشهاي ايمن بپردازند و يكهو مانند اين بنده خدا با چشم پشت تلسكوپ نرويد كه هم سرخ بشيد هم كور
ابتدا به صورت خلاصه تعريفي از لكههاي خورشيد را قرار ميدهم و به ياري خود در پستهاي بعدي مطالب بيشتري خواهم گذاشت.
در تعريف ساده لكههاي خورشيد حاوي امواج مغناطيسي شديد هستند كه به وسيلهي دالاني از مركز به سطح آن خارج ميشود. به علت دماي كمتري كه نسبت به ساير نقاط خورشيد دارند ما آنها را سياه رنگ ميبينيم. در واقع رنگ واقعي آنها به علت نور شديد نور كره براي ما قابل تشخيص نيست. در اطراف بعضي از لكهها هالهاي قابل مشاهده است كه دماي مركز لكه تقريباً 4 هزار در جه سانتيگراد و دماي سطح خورشيد تقريباً به 6 هزار درجه سانتيگراد ميرسد.
لكههاي خورشيد چرخهي 11 ساله دارند. به عبارت ديگر ازدياد يا كاهش لكههاي در يك چرخهي 11 ساله رخ ميدهد. براي مثال در سال 2001 بيشينهي لكههاي خورشيد رخ داد و بار ديگر پيشبيني ميشود كه در سال 2012 بشترين تعداد لكه در سطح خورشيد مشاهده شود. اين در صورتي است كه كمينهي لكهها در سال 2008 رخ داد و بيدارشدن خورشيد كمي به درازا كشيد و دانشمندان را كمي نگران ساخت. ولي با ظهور مجدد لكههاي خورشيد از اوايل سال 2010 اين نويد را ميدهد كه تا سال 2012 تعداد بيشتري از لكهها را بر سطح آن مشاهده كنيم.
نمودار واقعي (مشكي) و پيشبيني (قرمز) لكههاي خورشيد
لكههاي خورشيد در اين چرخهي 11 ساله مانند نموداري به صورت پروانه ميباشند كه با ظهور از عرضهاي مياني خورشيد (تقريباً 30 درجه) به سمت مركز جابهجا ميشوند.
نمودار پروانه و چرخش تعداد لكهها
در واقع در يك جمعبندي علت كلي به وجود آمدن لكههاي خورشيد و حركت آن از قطبين به سمت استوا، حركت سريعتر استواي خورشيد نسبت به قطبين آن است. در واقع حركت وضعي خورشيد در استوا 27 و در قطبين 29 روز به طول ميانجامد و لذا به مرور زمان كلافهاي مغناطيسي خورشيد ايجاد ميشود.
لكههاي مغناطيسي تأثيرات بومي زيادي بر روي زمين دارند. به طوريكه در زمان اوج با آزاد شدن پلاسما از ميدان مغناطيسي شديد لكهها و روانهشدن آن به زمين شاهد برخورد آن با ماهوارهها هستيم و البته ميدان مغناطيسي زمين از برخورد زيانبار آن با زمين ميكاهد ولي راه نفوذ اين امواج از مناطق قطبي زمين است كه شاهد به وجود آمدن شفقهاي قطبي در مناطق قطبي خواهيم بود. در واقع شفقهاي قطبي اثر يونيزهشدن اين تودههاي گازي با جو زمين است.
تأثيرات لكههاي خورشيد بر اقليم زمين بسيار مشهود است. براي مثال مابين سالهاي 1645 تا 1715 ميلادي در كمينهي ماندر لكههاي خورشيد به ندرت بر سطح آن ظاهر ميشدند و لذا باعث شد تا يك عصر يخبندان كوچك بر روي زمين ايجاد شود.
در مورد لكههاي خورشيد هر چه بگوييم كم گفتهايم. ولي رعايت اصول ايمني در رصد آن الزامي است. رصد غيرمستقيم با استفاده از تلسكوپ از جنس شيشه و بدون كتينگ و يا روش مستقيم با استفاده از فيلترهاي مايلار توصيه ميشود. فراموش نكنيم كه گاليه به علت رصدهاي مداوم لكههاي خورشيد بينايي خود را از دست داد!
اكنون با نزديكشدن به پيك فعاليتهاي خورشيدي لكههاي رشتهاي بر سطح خورشيد ظاهر ميشوند. اكنون ميتوانيد 2 رشتهي زيبا و نزديك به هم از اين لكهها با نام 1161 و 1162 را ملاحظه نماييد.
تصوير بالا از سايت معروف
رصدخانهي خورشيدي سوهو است كه ميتوانيد در اين سايت خورشيد را در ساير امواج نيز مشاهده كنيد.
با تشكر
علي ابراهيمي سراجي
2 اسفند 1389