خب امیدوارم که تو این چند هفته اخیر از دیدن گرفت ها و گذر سایه های اقمار مشتری لذت برده باشین. با اجازه از آقای شعبانی که این تاپیک خوب رو ایجاد کردن در ادامه قصد دارم لابلای اعلام رخدادهای نجومی، در چند پست کوتاه توضیحات مختصری در مورد گرفت های خورشیدی در سیارات دیگه بدم.
از مشتری و اقمار گالیله ای اون شروع میکنم. گالیله اولین کسی بود که مشتری را با تلسکوپ مشاهده کرد. تلسکوپ کوچک گالیله با توان بزرگنمایی 20x ضعیفتر از آن بود که بخواد گذر سایه های مشتری را برای گالیله نمایان کند. اما مشاهده قمرها در طول چند شب، و مخفی شدن آن ها پشت مشتری به گالیله نشان داد که اینها اقماری در حال گردش بدور مشتری هستند و این جرقه ای شد برای از بین رفتن مدل عالم زمین مرکز. با رصدهای بیشتر گالیله موفق شد روشی رو برای تعیین طول جغرافیایی از روی زمانسنجی گردش اقمار مشتری تهیه کند.
فیلیپ سوم، پادشاه اسپانیا، برای روشی کارآمد برای تعیین طول جغرافیایی جایزه تعیین کرده بود و بنابراین گالیله روش خود را نزد پادشاه ارائه داد. اما روش گالیله بدلیل بی دقتی جداول زمانی گالیله و قابل استفاده نبودن در کشتی مورد تأیید واقع نشد. بهرحال این روش با تهیه جداول دقیقتر در خشکی قابل استفاده بود.
در سال 1671 و در طول چند ماه «اوله رومر» بهمراه «جین پیکارد» در جزیره ای نزدیک کوپنهاگ دانمارک حدود 140 گرفت قمر آیوی مشتری رو رصد کردن و این در حالی بود که در سوی دیگر، در پاریس، «جیووانی کاسینی» همان گرفت ها را رصد میکرد. با مقایسه زمان گرفت ها اختلاف طول جغرافیایی بین دو نقطه رصدی مشخص شد.
کاسینی در رصدهایی که از اقمار مشتری بین سالهای 1666 تا 1668 انجام داده بود اختلاف زمانسنجی هایی رو کشف کرد. در سال 1672 رومر به پاریس رفت و بعنوان دستیار به کاسینی در رصد اقمار مشتری کمک کرد. رومر نتایج مشاهدات خودش رو به مشاهدات کاسینی اضافه کرد و به این نتیجه رسید که زمان بین گرفت ها (مخصوصاً آیو) در زمانی که زمین در حال نزدیک شدن به مشتری بود کوتاه تره (مثل الان ) و برعکس زمانی که زمین در حال دور شدن از مشتریه طولانی تره (بعد از مقابله). کاسینی بتاریخ 22 آگوست 1676 گزارشی در این خصوص برای آکادمی علوم فرستاد:
دومین اختلاف، ظاهراً به این دلیل رخ داده است که مدت زمانی طول میکشد تا نور از قمر به ما برسد؛ بنظر 10 الی 11 دقیقه زمان میبرد تا نور مسافتی معادل نصف مدار زمین را طی کند.
بطرز غریبی کاسینی از ادامه دادن مشاهدات و نتیجه گیری ها خود داری کرد. رومر از مشاهدات قبلی خودش بهمراه پیکارد بین سال های 1671 تا 1677 برای نتیجه گیری نهایی استفاده کرد. رومر گزارشی از نتایج تحقیقاتش را برای آکادمی علوم فرانسه فرستاد. گزارش رومر توسط فرد ناشناسی خلاصه نویسی شد و بتاریخ 7 دسامبر 1676 منتشر شد. متأسفانه گزارشگر چیزی از نتایج تحقیقات رومر متوجه نشد و با متوسل شدن به عبارات گنگ و نامفهوم برای پنهان کردن عدم درک خود، باعث نارسا شدن و مبهم شدن متن خلاصه شده نهایی از گزارش رومر شد. رومر شخصاً هرگز نتایج تحقیقاتش را منتشر نکرد.
نمایی شماتیک از مقاله رومر بنام «اندازه گیری سرعت نور» بسال 1676
رومر زمان گردش آیو رو برای وقتی که زمین به مشتری نزدیک میشد (F به G) با وقتی که زمین از مشتری دور میشد (L به K) رو مقایسه کرد.
رومر هرگز مقداری را برای سرعت نور ارائه نداد اما در عوض بسیاری از دانشمندان از روی نتایج مشاهدات و داده های وی برای محاسبه سرعت نور استفاده کردن. اولین نفر «کریستیان هایگنز» بود؛ بعد از مکاتبه با رومر و کسب داده های بیشتر، هایگنز به این نتیجه رسید که نور با سرعت 16 و 3/2 قطر زمین در ثانیه حرکت میکنه. دیدگاه رومر در مورد محدود بودن سرعت نور تا زمان اندازه گیری «کجنمایی نور» بسال 1727 توسط «جیمز برادلی» کاملاً مورد قبول قرار نگرفته بود.
بسال 1809، بار دیگر با استفاده از روش رصدی آیو، اما اینبار با استفاده از بیش از یک قرن مشاهده و در نتیجه داده های دقیقتر، «جین بابتیست جوزف دلامبر» زمان لازم برای طی مسافت بین زمین تا خورشید توسط نور را معادل 8 دقیقه و 12 ثانیه بدست آورد که با در نظر گرفتن فاصله زمین تا خورشید سرعتی کمی بیشتر از 300,000 کیلومتر بر ثانیه بدست میآید. مقدار امروزی برابر با 8 دقیقه و 19 ثانیه و سرعتی معادل 299,792.46 کیلومتر بر ثانیه است.