* اصطلاحات و تعاریف نجومی *

[Mostafa]

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام حضور کلیه کاربران گرامی

در این تاپیک قصد داریم تا با همکاری همه اعضا لیست اصطلاحات نجومی را به ترتیب الفبا شرح و توضیح دهیم .

برای مشاهده فهرست اصطلاحات به تاپیک فهرست دانشنامه نجومی آنلاین مراجعه فرمایید

لطفآ در صورت تمایل به همکاری موارد زیر را در نظر بگیرید :

خواهش ما از همه عزیزان است که در صورت تمایل به همکاری در این طرح ، حتمآ موارد زیر را در نظر بگیرند :

1- حتمآ سعی کنید شرح مطالب را به ترتیب الفبا انجام دهید . اگر مطلبی بدون توجه به ترتیب الفبا درج گردد ، توسط مدیر تالار حذف می گردد .

2- لطفآ سعی کنید مطالب را حتی الامکان کامل و به همراه شکل ارائه فرمایید . ترجیحآ از کپی - پیست مطالب پرهیز کنید . در صورت استفاده از مطالب سایت های دیگر ، منبع فراموش نشود !

3- اگر چند نفر همزمان 1 موضوع را توضیح بدهند ، همه مطالب به اولین پست ارسالی منتقل خواهند شد و کل مطالب پیرامون یک موضوع تجمیع می گردند .

4- لطفآ در هر پست فقط یک اصطلاح را شرح دهید .

به امید تکمیل دانشنامه نجومی آنلاین با همکاری اعضا خوب آوااستار
.................................................. .................................................. .................................................. .................................................. ....................

قابل توجه اعضا گرامی فروم آوا استار

از این پس(فروردین 1391) فعالیت تاپیک اصطلاحات و تعاریف نجومی متوقف خواهد شد و به جای آن، طرح بزرگتر ویکی نجوم اجرا خواهد شد. مطالب این تاپیک به تدریج به ویکی نجوم منتقل خواهند شد. امیدواریم ویکی نجوم تبدیل به بزرگترین دانشنامه فارسی نجوم در اینترنت شود.

برای اطلاعات بیشتر به این تاپیک مراجعه کنید:

ویکی نجوم - دانشنامه آزاد

با تشکر از همکاری شما

[Negar Najafi]

تلسکوپ رادیویی

تلسکوپ هایی که ما امروزه از آنها استفاده می کنیم همگی در یک گستره از امواج الکترومغناطیس یعنی نور مرئی را برای ما نمایش دهند. اما یکی از اخترشناسان معروف، کارل جانسکی با کشفی مهم باعث ایجاد تلسکوپ های رادیویی شد.

چون نور را جزء امواج الکترومغناطیس دسته بندی می کنند، گستره ی عظیم دیگری از امواج برای رصد آسمان پر از رمز و راز می ماند. در این نوع تلسکوپ ها، ساختاری شبیه به رادیو های معمولی شامل یک آنتن، یک آمپلی فایر و یک آشکارساز وجو دارد. این آشکارساز کارش را با صوت یا تصویر نمایش می دهد. در واقع با ساختن یک بشقاب و دریافت امواجی به جز نور، و توسط آشکار سازهایشان میتوانند اجرام دیگری که به چشم دیده نمی شوند را آشکار کنند، مثل سیاه چاله ها و تپ اختر ها.

هر چه قدر قطر بشقاب تلسکوپ رادیویی بیشتر باشد، می تواند امواج بیشتری را دریافت کند و در نتیجه قدرت تفکیک آن بالاتر برود. یکی از مزیت های تلسکوپ های رادیویی، قابلیت استفاده در روز و هوای ابری است. چون جو زمین در روز هم می تواند امواج نور مرئی، ماکروویو (که جزء امواج الکترومغناطیسند) و امواج الکترومغناطیس را عبور دهد. هر جه سطح جمع‌آوري كننده بزرگتر و طول موج امواج الكترومغناطيسي كوچكتر باشند، قدرت تفكيك تلسكوپ افزايش مي‌يابد.

تلسکوپ رادیویی آرسیبو

[آسمون]

تلسکوپ شکستی

دو نوع از این تلسکوپ وجود دارد در یک نوع از این تلسکوپ ها از دو عدسی همگرا استفاده می شود ،یک عدسی که نور را همگرا میکند و به سمت جرم مورد نظر نشانه میرود که آن را عدسی شیئی می نامند و عدسی دیگر که عدسی چشمی نامیده میشود تصویر را ایجاد میکند.این دو عدسی از طریق لوله ای به هم متصل می شوند. این تلسکوپ تصویری وارونه می دهد ومهمترین ایراد آن عیب رنگی است.تلسکوپهای شکستی که در بازار موجود می باشند عموما" از این نوع می باشند البته در تلسکوپهای جدید عدسی های اصلی از چند عدسی نازک به هم چسبیده با نام عدسی های آپوکرومات یا مدل ساده وارزان تر آکرومات تشکیل شده اند وایرادهای آنها تا حد بسیار زیادی کاسته شده است.

در نوع دیگر این تلسکوپ ها عدسی چشمی ،یک عدسی مقعر است و در فاصله ای از عدسی شیئی قرار می گیرد که پرتوهای نور قبل از متمرکز شدن در نقطه کانونی آن دوباره به حالت موازی در می آیند و وارد چشم می شوند.این نوع تلسکوپ تصویری مستقیم می دهد ولی در مقایسه با نمونه اول تلسکوپهای شکستی ٬میدان دیدشان یعنی مساحت تصویری از آسمان که در هر لحظه قابل مشاهده است کمتر است
تلسکوپ گالیله ای از این نوع می باشد.

برگرفته از دانشنامه هفت آسمان

[Mostafa]

تلسکوپ فضایی هابل

تلسکوپ فضایی هابل ، تلسکوپی با قطر آینه 4/2 متر ، 14 متر طول ، 5 متر عرض و 11500 کیلوگرم وزن است که در آوریل سال 1990 در مدار زمین قرار گرفت .

هابل ، بزرگترین تلسکوپ ساخت بشر نیست . اما اهمیت ویژه آن از این جهت است که در مداری به فاصله 500 کیلومتری سطح زمین قرار دارد و از اثرات مختل کننده جو زمین به دور است. این امر امکان می‌دهد تا جزئیات دقیقتری نسبت به تلسکوپهای مستقر در زمین دیده شوند و نیز طول موجهایی مثل فرابنفش که به سطح زمین نمی‌رسند قابل مشاده باشند.

اگرچه چندسال اول ماموریت هابل به دلیل وجود پاره‌ای از مشکلات اپتیکی در ابزارهایش، خیلی درخشان نبود، ولی با انجام اولین ماموریت تعمیر و رسیدگی، این تلسکوپ به وضعیت مطلوب رسید و در خدمت دانشمندان دنیا قرار گرفت.که چند سالی است که باز نشسته شده‌است.

آخرین ماموریت تعمیراتی هابل در سال ۲۰۰۲ میلادی انجام شد. در این ماموریت با تعویض بخش‌هایی از تلسکوپ فضایی، کارایی آن به میزان زیادی افزایش یافت. در این ماموریت صفحات خورشیدی تلسکوپ که آسیب دیده بودند، تعویض شدند. منبع تغذیهٔ نیروی الکتریکی که انرژی تلسکوپ را فراهم می‌کرد به کلی تعویض شد و برای این کار برق تلسکوپ فضایی برای اولین بار در فضا قطع شد .

همچنین در این مأموریت، دوربین فروسرخی که به دلیل مشکل سیستم خنک‌کننده بلااستفاده مانده بود، تعمیر و راه‌اندازی شد.
علاوه بر همهٔ این اصلاحات مهندسان ناسا دوربین بسیار قوی جدید خود موسوم به «دوربین پیشرفتهٔ نقشه برداری» (Advanced Camera for Surveys) را روی تلسکوپ فضایی نصب کردند. عکسهای خارق العادهٔ این دوربین، تا مدتها مورد بحث مجامع علمی جهان بود.

تلسکوپ فضایی هابل هم مانند بسیاری از ماموریتهای فضایی موفق دیگر بیشتر از آنچه که پیش‌بینی می‌شد، کار کرده‌است و زمزمه‌ها دربارهٔ بازنشستگی‌اش به گوش می‌رسد. در مورد زمان پایان کار هابل و چگونگی پایان کارش حرفها متفاوت است. اما چیزی که آشکار است این است که تا تلسکوپ فضایی بعدی آمادهٔ رفتن به فضا نباشد، این اتفاق نمی‌افتد.

در روز شنبه ۱۶ مه ۲۰۰۹ تلسکوپ فضایی هابل تعمیر اساسی شد. این اولین تعمیر یک شی فضایی است شامل تعویض برخی باطری‌های آن و همچنین دوربین اصلی آن است. انتظار می‌رود پس از این تعمیر این تلسکوپ بتواند تا سال 2018 به فعالیت خود ادامه دهد .

پروژه تلسکوپ فضایی بعدی به نام «تلسکوپ فضایی جیمز وب» با اندازه‌ای بزرگ‌تر و قدرتی بالاتر و البته هدفهایی متفاوت نیر در دست طراحی است که طبق آخرین اخبار قرار است سال 2012 در مدار زمین قرار بگیرد .

امتیاز تصویر و استفاده ار برخی منابع : ویکی پدیا

[mahdad_haghighi]

تلسکوپ های فضایی

به طور کلی به تلسکوپ هایی که خارج از جو زمین فعالیت می کنند و اطلاعات و تصاویر خود را به پایگاه های زمینی ارسال می کنند تلسکوپ های فضایی گفته می شود . مهم ترین مزیت تلسکوپ های فضایی دوری از آلودگی جوی و آلودگی نوری می باشد . همچنین بعضی از تلسکوپ های فصایی در طول موج خاصی مانند فرا بنفش فعالیت می کنند . نخستین تلسکوپ های فضایی در دهه ی 1970 در مدار زمین قرار گرفتند که نسبت به تلسکوپ های فضایی امروز تلسکوپ های بسیار کوچکی بودند .

یکی از معروف ترین تلسکوپ های فضایی تلسکوپ هابل می باشد که قرار است تا چند سال دیگر تلسکوپ فضایی جیمز وب جایگزین این تلسکوپ شود . تلسکوپ های فضایی دیگری نیز مانند کپلر (سیارات فراخورشیدی) و اسپیتزر (مادون قرمز ) در خارج از جو در حال فعالیت هستند .

[Negar Najafi]

تولد ستارگان

ستارگان جدید از ستارگان قبلی به وجود می آیند. این بدان معناست که وقتی ستاره ای به آخر عمر خود نزدیک می شود، بر اساس معیاری به نام حد چاندرسکا (5/1 برابر جرم خورشید) اگر جرم ستاره ی پیر بیش از این حد باشد، منفجر شده و مواد و گازهای داغ داخل خود را در فضا منتشر می کند. این گاز ها بر اساس عناصر سازنده ی خود رنگ های مختلفی دارند که همان سحابی ها را تشکیل می دهند.

سحابی جبار (شکارچی)
امتیاز:commons.wikimedia.org

مدتی بعد بر اثر نیروی گرانشی که بین دسته از گازها که بیشتر از هیدروژن هستند،به وجود می آید، آنها در کنار هم جمع شده و بر اثر نیروی گرانش خود، گازهای اطراف را به دور خود جمع می کند و از انباشته شدن تمامی این گازها در کنار هم و منقبض شدن آنها، یک پیش ستاره ایجاد می شود.

بعد از این مرحله معمولا" هسته های اتم های هیدروژن با همجوشی هسته ای باعث ایجاد هسته ی اتم هلیوم می شوند. وقتی سوخت هیدروژنی ستاره تموم شد، ستاره شروع به هلیوم سوزی می کند. و بعد بر اثر همجوشی فلز آهن به وجود می آید که دیگر قابل ترکیب نیست. در طول این واکنش ها و همجوشی ها، دمای ستاره رفته رفته کاهش می یابد و به طوری که در مرحله ی هلیوم سوزی، دمای ستاره به 3000 کلوین می رسد.

ستاره هایی که 90% عمر خود را صرف هیدروژن سوزی می کنند را جزء ستارگان رشته ی اصلی محسوب می کنند. ستاره با نزدیک شدن به مراحل پایانی عمر خود منبسط شده و از نیروی گرانش آن کاسته می شود و در نزدیکی پایان عمر خود که منبسط نیز شده است، تبدیل به غول سرخ می شود.

غول سرخ
امتیاز:daneshnameh.roshd.ir

[Ehsan]

ثابت اشتفان-بولتزمان

یک متر ِ مربع از جسمی را در نظر بگیرید که در دمای T قرار دارد. می توان هم با آزمایش و هم به وسیله ی انتگرال گیری نشان داد که انرژی ِ کلی که از این سطح تابش می شود متناسب است با توان چهارم دما. یعنی اگر دما را دو برابر کنیم انرژی ساطع شده 4^2=16 برابر میشود. به عبارت ریاضی یعنی اگر a یک مقدار ثابت باشد و E انرژی ساطع شده از این سطح با مساحت واحد باشد خواهیم داشت

E=a*T^4

به این عدد ثابت که توان چهارم دما ضرب می شود تا انرژی حاصل شود و تناسب را به تساوی تبدیل کند ثابت اشتفان-بولتزمان می گویند. مقدار این ثابت بر اساس آزمایش در واحد SI برابر است با

8-^10*5.670400 ( J s^-1 m^-2 k^-4)

و از تئوری (انتگرال گیری از تابع شدت روی تمام طول موجها) مقدار آن برابر می شود با:

( 2Pi^5 kb^4)/(15 c^2 h^3 )

که در این رابطه h ثابت پلانک، c سرعت نور ، Piهمان عدد پی و kb ثابت بولتزمان در گازها است.

معمولا ثابت اشتفان بولتزمان را با حرف یونانی ِ سیگما ی ِ کوچک نشان می دهند. بنابر این اگر جسمی داشته باشیم به مساحت A و دمای T انرژیی که از این جسم به بیرون تابش می شود برابر خواهد بود با:

E=sigma*A*T^4

که sigma همان ثابت اشتفان بولتزمان است.

[Sunrise]

ثابت پلانک

ثابت پلانک که با حرف h نمایش داده میشود ،یکی از ثابت های بنیادین در فیزیک کوانتومی است که به نام دانشمند قرن نوزده ماکس پلانک نام گذاری شده.

این ثابت برای برقراری تناسب بین انرژی فوتون و فرکانس الکترو مغناطیسی آن لحاظ شد که در رابطه زیر مشاهده میکنید:



از طرف دیگر با توجه به ارتباط بین فرکانس، طول موج و سرعت نور میتوان رابطه فوق را به صورت زیر ساده کرد:




مقدار این ثابت برابر است با :



این ثابت در بررسی تابش های جسم سیاه،اثر فوتو الکتریک، تابش های انرژیک در اتم ها، اصل عدم قطعیت و ... کاربرد دارد.

داستان کشف این ثابت با متولد شدن مکانیک کوانتمی گره خورده:

فیزیک دانان برای به دست آوردن منحنی شدت بر حسب طول موجی که یک جسم (جسم سیاه) به دلیل دمای خود تابش می کند دچار مشکل شدند.

در معادلات فیزیک دانان فرض می شد که نوسانگرهای اتمی (که باعث تابش جسم سیاه اند) انرژی را به طور پیوسته اختیار می کنند یعنی می توانند هر مقداری انرژی را به طور پیوسته بگیرند(انرژی شان پیوسته است).

با این فرض منحنی متناسب با عکس توان چهارم دما حاصل می شد. آشکارا مجموع انرژی که به این طریق جسم سیاه به بیرون تابش می کند بی نهایت است (روی طول موج از صفر تا بینهایت انتگرال بگیرید نتیجه بی نهایت می شود) و این با آزمایش و تجربه و قوانین فیزیک سازگار نبود.

همچنین منحنی به دست آمده از طریق آزمایش اصلا به منحنی پیشبینی شده شباهتی نداشت فقط در طول موجهای بلند این دو منحنی به هم نزدیک می شدند. ویلهم وین که یک فیزیک دان آلمانی بود توانست تابعی حدس بزند که در طول موجهای کوتاه با منحنی به دست آمده از آزمایش تطابق داشت ولی در طول موجهای بلند با منحنی آزمایش تطابق نداشت ( و این در حالی بود که قانون تابش فیزیک کلاسیک با منحنی به دست آمده از آزمایش در طول موجهای بلند سازگار بود!)

ماکس پلانک که یک ریاضی-فیزیک دان بود توانست تابعی را حدس بزند در طول موجهای کوتاه به تابعی که وین حدس زده بود میل می کرد و در طول موجهای بلند به قانونی که فیزیک کلاسیک پیش بینی می کرد. او در کمال شگفتی دریافت تابعی که وی حدس زده در صورت تعیین درست ضرایب تابع کاملا با منحنی به دست آمده از آزمایش در تمامی طول موجها تطابق دارد.

پلانک بعدا عکس راه ریاضی را که فیزیک دانان برای رسیدن به قانون تابش کلاسیک پیموده بودند را پیمود و در کمال شگفتی دریافت که نوسان گرهای اتمی بر خلاف نظر گذشته ی فیزیک دانان، نمی تواند مقادیر پیوسته اختیار کند بلکه انرژی اش بین مقادیر گسسته ای جهش می کند به طوری که انرژی نوسان گر، ضریبی صحیح از یک مقدار انرژی پایه است. او همچنین فهمید که مقدار این انرژی پایه با بسامد نوسان متناسب است و ضریب این تناسب (همان طور که در بالا گفته شد) همان ثابت پلانک است.

این کشف آغازی بر مکانیک کوانتمی محسوب می شود.

با کمک ویکی پدیا

[Ehsan]

ثابت گرانش

هنگامی که نیوتون راجع به نیروی گرانش بین دو جسم تحقیق می کرد، دریافت که نیروی گرانش بین دو جسم متناسب است با حاصل ضرب جرم اجسام تقسیم بر مجذور فاصله. ضریبی که این تناسب را به تساوی تبدیل می کند ثابت جهانی گرانش است و با نماد G به صورت
F= G M*m/d^2
در معادله ی نیروی گرانش ظاهر می شود. در این معادله F نیروی گرانش مابین دو جسم، به جرمهای m و M و به فاصله ی d از هم است. مقدار این ثابت برابر است با:

11-^10*6.67384 (m^3 kg^-1 s^-2)

جالب است بدانید تا حدود شصت سال پس از مرگ نیوتون مقدار این ثابت مجهول بود یا فقط حدود خیلی نادقیقی از آن در دست بود ولی اولین بار در سال 1789 هنری کاوندیش با استفاده از یک ترازوی پیچشی در یک آزمایش هوشمندانه با اندازه گیری نیروی وارد بین دو گوی سنگی بزرگ، مقدار ِ دقیق این ثابت را به دست آورد. جالب تر این است که این ثابت قدیمی ترین ثابت بنیادین فیزیک است با این حال تا کنون مقدار این ثابت دارای بیشترین خطای اندازه گیری در بین دیگر ثوابت بنیادین بوده است.
بعد از کشف نسبیت عام که نظریه ی کامل ِ گرانش بود بازهم ثابت گرانش در معادلات نسبیت عام ظاهر شد و هنوز هم یکی از اصلی ترین ثوابت در فیزیک محسوب می شود.

[rezash]

ثابت هابل

سرعت دور شدن یک کهکشان دور دست با فاصله آن رابطه مستقیم دارد نسبت این سرعت نسبت به فاصله را ثابت هابل یا قانون هابل میگویند.هر چه کهکشان فاصله دورتری داشته باشد با سرعت بیشتری دور میشود.
این پدیده از انتقال به سرخ نور کهکشانها که به پدیده دوپلری مشهور است ناشی میشود و کهکشانهای دور دست تر انتقال به سرخ بیشتری دارند که ناشی از سرعت بیشتر آنها در دور شدن از ما دارد.ادوین هابل و میلتون هوماسون پس از یک دهه تلاش و محاسبه و در سال 1929 این رابطه را بدست آوردند.
محاسبه این عدد به خاطر سختی محاسبه فواصل دور کهکشانها بسیار مشکل بوده و چندین بار تغییر کرده است و در حال حاضر دانشمندان بر روی عدد تقریبی 70 کیلومتر بر ثانیه در هر یک میلیون پارسک یا هر مگا پارسک توافق کرده اند.این توافق پس از رصدهای طولانی تعدادی از کهکشانها توسط تلسکوپ هابل و لحاظ نمودن پارامترهای دیگر بدست آمده است.

قانون هابل با این معادله بیان می‌شود:
<dl><dd style="direction: ltr; padding: 1em 0pt;"></dd></dl>که در آن، D فاصله یک کهکشان و v سرعت دور شدن کهکشان به علت انبساط هستی است.

[رضا طامهری]

ثانیه قوسی

ثانیه قوسی(که با نماد " مشخص میشود) یک مقیاس زاویه برای سنجش فواصل در اسمان است. هریک ثانیه قوسی برابر ۱/۶۰ دقیقه قوسی یا ۱/۳۶۰۰ درجه قوسی در اسمان است؛ همچنین هر رادیان نیز شامل ۲۰۶۲۶۴.۵ ثانیه قوسی میباشد، از اینرو هر ثانیه قوسی برابر با ۶-^۱۰* ۴.۸۴۸ رادیان است

یک ثانیه قوسی=۱/۶۰دقیقه قوسی= ۱/۳۶۰۰ درجه قوسی
و
یک ثانیه قوسی=۶-^۱۰* ۴.۸۴۸ رادیان

ثانیه قوسی کوچکترین واحد سنجش زاویه ای در اسمان است. اگر بخواهیم بهتر کوچکی ثانیه قوسی راردرک کنیم باید به یک سکه در فاصله دوکیلومتری نگاه کنیم. برای مثال ماه کامل در اسمان وبالای سر برابر با ۰.۵درجه یا۳۰ دقیقه قوسی است.
البته کاربرد درجه های قوسی فقط در ستاره شناسی نیست، بلکه در نقشه برداری های جغرافیایی و همچنین اعلام طول و عرض جغرافیایی در اهداف نظامی نیز کاربرد فراوانی دارد