* اصطلاحات و تعاریف نجومی *

[Mostafa]

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام حضور کلیه کاربران گرامی

در این تاپیک قصد داریم تا با همکاری همه اعضا لیست اصطلاحات نجومی را به ترتیب الفبا شرح و توضیح دهیم .

برای مشاهده فهرست اصطلاحات به تاپیک فهرست دانشنامه نجومی آنلاین مراجعه فرمایید

لطفآ در صورت تمایل به همکاری موارد زیر را در نظر بگیرید :

خواهش ما از همه عزیزان است که در صورت تمایل به همکاری در این طرح ، حتمآ موارد زیر را در نظر بگیرند :

1- حتمآ سعی کنید شرح مطالب را به ترتیب الفبا انجام دهید . اگر مطلبی بدون توجه به ترتیب الفبا درج گردد ، توسط مدیر تالار حذف می گردد .

2- لطفآ سعی کنید مطالب را حتی الامکان کامل و به همراه شکل ارائه فرمایید . ترجیحآ از کپی - پیست مطالب پرهیز کنید . در صورت استفاده از مطالب سایت های دیگر ، منبع فراموش نشود !

3- اگر چند نفر همزمان 1 موضوع را توضیح بدهند ، همه مطالب به اولین پست ارسالی منتقل خواهند شد و کل مطالب پیرامون یک موضوع تجمیع می گردند .

4- لطفآ در هر پست فقط یک اصطلاح را شرح دهید .

به امید تکمیل دانشنامه نجومی آنلاین با همکاری اعضا خوب آوااستار
.................................................. .................................................. .................................................. .................................................. ....................

قابل توجه اعضا گرامی فروم آوا استار

از این پس(فروردین 1391) فعالیت تاپیک اصطلاحات و تعاریف نجومی متوقف خواهد شد و به جای آن، طرح بزرگتر ویکی نجوم اجرا خواهد شد. مطالب این تاپیک به تدریج به ویکی نجوم منتقل خواهند شد. امیدواریم ویکی نجوم تبدیل به بزرگترین دانشنامه فارسی نجوم در اینترنت شود.

برای اطلاعات بیشتر به این تاپیک مراجعه کنید:

ویکی نجوم - دانشنامه آزاد

با تشکر از همکاری شما

[شادی حدادی زاده]

تابش زمینه کیهانی

وقتی گاز در یک سیستم بی دررو انبساط می یابد ، خنک می شود . این مساله در مورد عالم نیز درست است . در گذشته عالم بسیار و چگالتر از اکنون بود ، به حدی داغ بود که هیچ ماده پایداری نمی توانست تشکیل شود و عالم گازی متشکل از ذرات و فوتونها بود . سرانجام ذرات ناپایدار به ذرات پایدار واپاشیده شدند و ذرات پایدار جمع شده تشکیل ماده دادند و فوتونهایی که عالم را پر کرده بودند باقی ماندند ولی طول موج آنها بر اثر انبساط کش آمده بود . اکنون این فوتونها دمای بسیار کمتری دارند ولی هنوز عالم را به طور یکنواخت پر کرده اند .

در سال 1965 پنزیاس و ویلسون آزمایشی انجام دادند که در آن از یک آنتن میکروموج استفاده کردند که در طول موج 35/7 سانتیمتر تنظیم شده بود ولی در این طول موج صدای سوتی ثبت شد که با تلاش فراوان برای رفع آن به نتیجه ای نرسیدند و دریافتند این نویز از چشمه ای نامشخص در تمام جهات ، روز و شب و تمام فصول توسط آنتن دریافت می شود و دمای آن را 1/3 کلوین تخمین زدند و به این نتیجه رسیدند که مربوط به انفجار بزرگ هستند .

تصویر ، نقشه ای از تابش زمینه میکروموج آسمان را که توسط فضاپیمای cobe گرفته شده ، نشان می دهد ، سایه ها نوسانات دمای 0.00003 کلوین را مشخص می کنند تصور بر این است ماده تاریک در نواحی خنکتر جمع شده و هیدروژن را جذب کرده و کهکشانها تشکیل می شوند .

[Sunrise]

تاج خورشیدی

تاج خورشیدی یا کرونا (برگرفته از لغت لاتین کرون به معنای تاج) خارجی ترین لایه سطح خورشید است که دانسیته آن ده به توان دوازده بار کمتر از شید سپهر و دمایی 200 برابر آن دارد.
این لایه خورشیدی را از جنس اتمسفرهای پلاسمایی میدانند که در زمان کسوف کلی به خوبی قابل مشاهده و بررسی است لکن در سالهای اخیر و با پیشرفت تکنولوژی ،رویت این لایه منحصر به زمان کسوف نیست بلکه تلسکوپهایی همچون سوهو به طور پیوسته وضعیت این لایه، فعالیت های مغناطیسی و تشکل حلقه ها و تابش های اشعه ایکس آنرا زیر نظر دارند.
یکی از ابزارهایی که به دیدن تاج خورشیدی کمک میکند تاج نگار است ؛ به این صورت که این وسیله سطح نورانی خورشید را می پوشاند و تاج آشکار می شود و هم چنین هسته ی خورشید را نیز به ما نشان میدهد. همانطور که اشاره شد، تلسکوپ SOHO تلسکوپی است که تنها از طریق تاج نگار به بررسی خورشید می پردازد و 3 دوربین اصلی دارد.

تاج خورشید در زمان کسوف کلی / امتیاز تصویر:ناسا

مواد این لایه ی بسیار رقیق خورشیدی، با کمک فعل و انفعالات مغناطیسی موجود در این ستاره در فضا منتشر میشود(cme) و در طی جریاناتی موسوم به بادهای خورشیدی از خورشید فاصله میگیرد.

[mahdad_haghighi]

تبهگنی

فشاری که گاز و تابش به صورت گرما در خورشید به وجود می آورد باعث می شود که خورشید در برابر هجوم ناگهانی ماده به درون بر اثر گرانش مقاومت کند .این موضوع در مورد ستاره هایی مانند خورشید صدق می کند اما فردی به نام رالف هوارد فاولر (میلادی Sir Ralph Howard Fowler) (1889-1944) در سال 1926 ثابت کرد چنین چیزی در مورد ستاره های نوترونی و کوتوله های سفید وجود ندارد . بجای آن٬ فشار لازم برای مقابله با فشار گرانشی توسط پدیده ای در مکانیک کوانتمی قابل توجیه است.

در کوتوله های سفید الکترون ها از اتم جدا می شوند در نتیجه تعداد زیادی هسته اتم و الکترون مشاهده می شود .به طور عادی الکترون ها تمایلی ندارند با الکترونی دیگر در یک مکان و یک سرعت مشابه قرار گیرند .
هرچه آنها را بیشتر به سمت هم فشار دهیم سریعتر حرکت کرده وفرار می کنند.این حرکات منجر به فشاری می شود که فشار تبهگنی الکترون نامیده می شود.و موجب پایداری می شود .
در ستاره های نوترونی نیز چنین مکانیزمی وجود دارد که به علت تعداد زیاد نوترون فشار تبهگنی نوترون به وجود می آید .
درمواد تبهگن فشار تابعی از دما نمی باشد بلکه به جای آن به حاصل ضرب چگالی ودمای گاز بستگی دارد.
مواد تبهگن تنها در دمای کمتر از آنچیزی که دمای فرمی نامیده می شود می توانند وجود داشته باشند.

[sara shahabi]

تحول ستارگان

تحول ستاره در واقع تحولاتی است که یک ستاره در مراحل مختلف از زندگی اش پشت سر می گذارد.عمر ما هرگز برای دیدن این تحولات کفاف نخواهد داد.ولی این بدین معنی نیست
نمیتوانیم این تحولات را پیش بینی کنیم.دانشمندان با کمک مدل سازی و با استفاده از قوانین گرانش و حرکت گازها و ...و با داده های اولیه ای مانند جرم چگالی و دمای ستاره این تحولات را پیش بینی میکنند.


تحولات ستاره به 6 مرحله ی کلی تقسیم میشود که شامل:1)تولد 2)نوباوگی(انقباض) 3)بلوغ(رشته ی اصلی) 4)غول سرخ یا ابر غول(بستگی به جرم ستاره دارد) 5)کهولت(دوران تغییر)
6)مراحل اخر یا مرگ ستاره(می تواند کوتوله ی سفید ستاره نوترونی یا سیاه چاله بسته به جرمش باشد)

1-تولد:ستاره ها درون سحابی ها به وجود می ایند.برای اینکه در یک سحابی ستاره تولید شود باید چگالی ان به مقدار کافی باشد(بیش از هزار برابر چگالی ماده ی میان ستاره ای)که به قسمتهای چگال حوضچه یا گویچه می گوییم.این ابرها عمدتا از هیدروزن و مقداری هلیوم تشکیل شده اند.اشناترین این سحابی ها شاید سحابی جبار باشد.حرکتهای جزئی(ممکنست به خاطر ابر نواختر ی در نزدیکی ستاره و یا بر خورد دو کهکشان و...باشد) در این سحابی ها موجب تراکم ماده شده و به کمک نیروی گرانش توده ای از ماده که پیش ستارانامیده می شودرا به وجود می اورند.لازم به ذکر است در این زمان ستاره ان قدر سرد است که نور مرئی گسیل نمی کند و امواج رادیویی گسیل می دارد.




2-نوباوگی:جرم بسیار زیاد ماده ی سحابی که در مرحله ی پیش به وجود امدبه خاطر جاذبه منقبض شده و انرزی مکانیکی را به گرما تبدیل می کند در نتیجه گسیل امواج از رادیویی به فرو سرخ تغییر می یابد.در نتیجه ی منقبض شدن فشار و دما در مرکز بسیار بیشتر از حالت قبل شده وستاره به خط رشته ی اصلی می رسد(زمان این مرحله می تواند از چند صد هزار تا میلیون سال30 متغیر باشد)لازم به ذکر استاگر جرم توده ابر بین 5هزارم تا 5صدم جرم خورشید باشد دمای هسته مرکزی به دمای لازم برای آغاز واکنشهای هسته ای نمی رسد وجسم همچنان بهانقباض خود ادامه می دهد و چگالی ان زیاد می شودتامواد متشکله آن تبدیل به گاز تبهگن گردد وسپس حرارت خود را به فضا می تابد وبالاخره تبدیل به کوتوله ی سیاه می شود.اجسامی که کمتر از 5 هزارم توده خورشید وزن داشته باشندپس از منتشر کردن حرارت خودمانند سیاره وجسم غیر تابنده در فضا سرگردان خواهند شد.


3-بلوغ:این مرحله قسمت عمده ی عمر ستاره را در بر می گیرد.در این مرحله دما و درخشندگی ستاره به ارامی افزایش پیدا می کند مثلا در مورد خورشید این مقدار از 6.4 میلیارد سال پیش 40%افزایش پیدا کرده است.مقدار زمانی که ستاره در این مرحله سپری می کند به جرم اغازین و درخشندگی ان بستگی دارد.به این معنا که ستارگان بزرگ سریعتر سوختشان را می سوزانند.


4-غول سرخ یا ابر غول:وقتی هیدروزن هسته تمام می شود هسته شروع به انقباض کرده و داغتر می شود که در نمودار h-r به سمت راست و بالا جابه جا می شود.در این مرحله دما به حدی بالامی رود که هیدروزن می تواند به هلیوم تبدیل شود.لایه های خارجی ستاره منبسط شده دمای سطحی کاهش می یابد و ستاره به نسبت جرمش به غول یا ابر غول تبدیل می شود.


5-کهولت:هسته ی هلیومی ستاره یک متغیر قیفاووسی میشود.اگر جرم ستاره کمتر از 1.2 جرم خورشید باشدبه کوتوله ی سفید تبدیل می شود.اگر این رقم مقداری بیشتر از 1.2 باشد نواختر شده که در نهایت با از در این زمان باز هم منقبض شده و به کربن تبدیل می شود و جایگاه ستاره بر روی نمودار به چپ انتقال پیدا می کند.در این هنگام ستاره شروع به تپیدن کرده و دست دادن دوباره جرمش به کوتوله ی سفید تبدیل می شود.اگر جرم ستاره بسیار بیشتر از 1.2 جرم خورشید باشد سیاره بسیاری از جرمش را به فضا پرتاب میکند و موجب پیدایش یک ابر نواختر میشود جرم باقی مانده بسته به میزانش به کوتوله ی سفید ستاره نوترونی یا سیاه چاله تبدیل خواهد شد.




6-مرگ ستاره:در این هنگام دیگر ستاره نوری از خود ساطع نکرده و فقط از طریق جاذبه می توانیم ان را حس کنیم.

[رضا طامهری]

تداخل سنجی

تداخل سنجی به خانواده ای از تکنیکها اطلاق میشود که در طی ان چندموج را به گونه ای باهم ترکیب میکنند که بتوان از ماحصل این ترکیب اطلاعات مدنظر را از موج مورد مطالعه کسب نمود.

ابزاری که برای این کار از آن استفاده میشود را تداخل سنج میگویند. اساس کار تداخل سنجها، بهره گیری از خواص موجی نور است که از این طریق می توان اندازه گیری بسیار دقیقی را روی موج انجام داد
انواع مختلفی از تداخل سنجها وجود دارند که از میان آنها میتوان به تداخل مایکسون، ماخ زنور و فابری پرو اشاره نمود
از میان تداخل سنجهای زمینی که در اخترشناسی کاربرد دارند، تداخل سنج کک از همه پرکاربردتر است

تداخل سنج SIM Lite (عکس از ناسا)

در دهه اول قرن بیست و یکم سازمان فضایی امریکا ، ناسا، اقدام به ساخت و پرتاب تداخل سنج فضایی با نام SIM Lite نمود که پس از چندین مرتبه به تعویق افتادن بالاخره در سال ۲۰۱۰ کنسل شد و بجای ان پرتاب تداخل سنج لیزری LISA درسال ۲۰۱۲ در برنامه قرار گرفت

البته تداخل سنج ها فقط در اخترشناسی کاربرد ندارند و در علوم دیگر فیزیکی مانند فیزیک هسته ای و پلاسما نیز کاربردهای فراوانی دارند

[mahdad_haghighi]

تربیع

در نجوم به طور کلی زمانی که از دید ما جرمی سماوی زاویه ی نود درجه با خورشید می سازد تربیع اتفاق می افتد .
به حالتی که نیمی از قرص ماه روشن است تربیع گفته می شود .روز هفتم و بیست و یکم (بیست و دوم) ماه قمری ، وضعیت ماه طوری است که پنجاه درصد سطح ماه روشن است . به وضعیت ماه در روز هفتم تربیع اول و به وضیعت ماه در روز بیست و یکم تربیع آخر گویند .

علی اکبر دهخدا درباره تربیع چنین نوشته است : تربیع (اصطلاح نجوم):بیرونی آرد : نیم برید آنست که قمر بچهارم برج باشد از برج آقتاب و درجات قمر چند درجات او و این را تربیع اول خوانند و به شب هفتم بود به تقریب از ماه . (التفهیم چ همایی ص 210 ) . ...و چون قمر نیز ببرج دهم باشد از برج آفتاب و درجه های هر دو نیمبرید نام کردند که نور قمر اندر این دو وقت به نیمه ی آنچه دیده اید از تن وی راست باشد،پنداری که بدو نیم بریده است و این دو تربیع ( تربیع اول و دوم ) را هم جزو دوم طالع بیرون آورده اند همچنانکه اجتماع و استقبال را .(التفهیم چ همایی ص 210)

ودر قسمتی دیگر پیرامون تربیع چنین اورده است : از چهارمین خانه نظر کردن کواکب بیکدیگر.به اصطلاح نجوم ، از چهارمین خانه نظر کردن کوکب از برج سوم که ربع فلک است بکوکب دیگر . در علم نجوم ، بودن دو کوکب است بطوری که ربع منطقه البروج یعنی سه برج میان آن ها فاصله باشد و آن را نظر تربیعی نیز گویند ...

همچنین خاقانی شعری با مضمون تربیع سروده است :
به تثلیث بروج و ماه و انجم
به تربیع و به تسدیس ثلاثا

[رضا طامهری]

تکینگی (singularity)

بر اساس نسبیت عام، جرم یک سیاه چاله به طور کامل در داخل ناحیه ای با حجم صفر فشرده شده است. این ادعا بدین معناست که چگالی و گرانش این نقطه بینهایت است. علاوه بر این، خمیدگی فضا-زمان در این نقطه بینهایت خواهد بود. این مقادیر بینهایت باعث میشوند که بیشتر معادلات فیزیکی، از جمله معادلات نسبیت، کارایی خود راردرمیان مرکز سیاه چاله از دست بدهند. از اینرو فیزیکدانان این ناحیه، بینهایت چگال با حجم صفر در مرکز سیاه چاله را "تگینگی" می نامند.
تکینگی در یک سیاه چاله غیرباردار غیرچرخشی، یک نقطه است؛ به عبارت دیگر ناحیه ای است که طول، عرض و ارتفاع ان صفر است.

البته بر اساس مکانیک کوانتمی هیچ جسمی نمیتواند داری اندازه صفر باشد. بنابر تعریف مکانیک کوانتمی، مرکز سیاه چاله تکینگی نیست، بلکه ناحیه ای است که در ان مقادیر زیادی ماده در کوچکترین حجم ممکن فشرده شده است. از اینرو بین نظریه نسبیت و مکانیک کوانتمی بر سر تکینگی اختلاف نظر وجود دارد
در صورتی که سیاه چاله چرخشی باشد(که براساس اکثر نظریات موجود، اغلب سیاه چاله ها چرخشی هستند)تکینگی ان بر اساس نظریات نسبیت، به شکل یک حلقه خواهد بود. این تکینگی که در مرکز سیاه چاله قرار دارد دارای ضخامت و عرض صفر است

[mahdad_haghighi]

تلسکوپ

تلسکوپ نور مرئي وسیله ای است که نور یا سایر تابش های الکترومغناطیسی راکه از منابع دوردست گسیل می شوند ، گرد می آورد . برداشت عامه ی مردم از تلسکوپ ، تلسکوپ های معمولی می باشد ولی تابش های مرئی بخش کوچکی از تابش های الکترومغناطیس می باشند به همین دلیل تلسکوپ های متعددی مانند تلسکوپ های اشعه ایکس و تلسكوپ هاي راديديي نيز به وجود آمدند .

گرچه پیش از سال 1608 تحقیقاتی پیرامون خواص عدسی ها انجام شده بود ولی اولین تلسکوپ را عینک سازی بنام لیپرشی که در هلند زنگی می کرد در سال 1608 و با ترکیب اتفاقی دو عدسی ساخت .
گالیله در سال 1609 از این کشف اطلاع یافت و برای اولین بار تلسکوپ را در زمینه ی نجوم استفاده کرد و به کشف های قابل توجهی رسید .

تلسکوپ های مرئی نیز خود به انواعی تقسیم می شوند که مهم ترین آن عبارتند :
1. تلسکوپ های شکستی :در این تلسکوپ ها از عدسی استفاده می شود .
2. تلسکوپ های بازتابی : در این تلسکوپ ها از آینه استفاده می شود .
امروزه تلسکوپ هایی با ساختار های جدید به وجود آمده اند .
تلسکوپ ها پارامتر های متفاوتی دارند که عبارتند از :

بزرگنمایی ، نسبت کانونی ، میدان دید واقعی ، گرداوری نور ، توان تفکیک و حد قدر

[Mostafa]

تلسكوپ اشميت - كاسگرين

تلسكوپ ماكستوف - كاسگرين

تلسكوپ هاي شكستي و بازتابي هركدام مزايا و معايبي دارند كه عمده ايرادات اپتيكي آنها خطاي رنگي و خطابي كرويت است .

كاسگرين در حقيقت يك مدل اپتيكي است به اين شكل كه آينه اصلي ( شيئي ) در انتهاي لوله قرار ميگيرد ( مانند تلسكوپ هاي نيوتني )

اما آينه ثانويه به صورت عمود بر آينه اصلي قرار ميگيرد و نور بازتابيده از آينه اصلي را دوباره به سمت آينه اصلي هدايت ميكند .

سوراخي در وسط آينه اصلي قرار دارد كه نور در نهايت در آن كانوني مي شود و عدسي چشمي در آن قرار مي گيرد .

اين مدل تا اينجا مزيت هايي بر تلسكوپ هاي نيوتني دارد ( از جمله كوتاه شدن طول لوله تلسكوپ به نسبت تلسكوپ هاي نيوتني )

اما مشكل اصلي اين نوع اپتيك ، اعوجاجي است كه در لبه هاي تصوير به وجود مي آيد .

براي رفع اين مشكل تيغه تصحيح كننده اي در ابتداي لوله تاسكوپ قرار ميگيرد كه نور ورودي را بر اساس شكل آينه طوري تغيير دهد تا خطا هاي آينه به حد اقل برسد .

2 نوع تيغه تصحيح كننده با انحنا هاي داخلي و خارجي متفاوت وجود دارند .

تيغه هاي اشميت و تيغه هاي ماكستوف

تلسكوپ هاي كاسگرين بر اساس نوع تيغه تصحيح كننده به انواع " اشميت - كاسگرين " و " ماكستوف - كاسگرين " تقسيم مي شوند .

سيستم اپتيكي تلسكوپ هاي كاسگرين

تلسكوپ اشميت - كاسگرين

تلسكوپ ماكستوف - كاسگرين

[Negar Najafi]

تلسکوپ بازتابی

بعد از مشکلاتی که برای تلسکوپ های شکستی مطرح شد، فیزیکدان بسیار معروف، اسحاق نیوتن شروع به ساخت تلسکوپی دیگر که به جای عدسی در آن از آینه استفاده شد، کرد. به این نوع تلسکوپ ها، تلسکوپ نیوتنی می گویند که ساده ترین و در عین حال ارزان ترین نوع تلسکوپ های بازتابی است. منظور از ارزانی یعنی به ازای افزایش قطر دهانه و افزایش کیفیت، قیمت کمتری را خواهیم پرداخت.



امتیاز:www.no.wikipedia.org

اما بعدها به دلیل مشکل بلند بودن طول لوله ی تلسکوپ های نیوتنی، کمبود کنتراست و مشکلات دیگر، تلسکوپ های بازتابی دیگر با ساختار شبیه به نیوتنی ها تولید شدند که شامل ماکستوف نیوتنی، اشمیت نیوتنی، ماکستوف کاسگرین و اشمیت کاسگرین است.

ماکستوف و اشمیت نیوتنی حدودا" شبیه به نیوتنی ها هستند ولی در ماکستوف ها از تیغه ی تصحیح کننده ی ماکستوف و عدسی + آینه استفاده می شود. و در اشمیت ها از تیغه ی تصحیح کننده ی اشمیت.


در اشمیت کاسگرین از تیغه ی تصحیح کننده ی اشمیت و در ماکستوف کاسگرین از تیغه ی ماکستوف استفاده شده است و در هر دو طول لوله بسیار کوتاه تر از نیوتنی ها است. برای اشمیت و ماکستوف کاسگرین توضیحات بیشتر توسط مدیر سایت آقای مصطفی داده شده است.