* اصطلاحات و تعاریف نجومی *

[Mostafa]

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام حضور کلیه کاربران گرامی

در این تاپیک قصد داریم تا با همکاری همه اعضا لیست اصطلاحات نجومی را به ترتیب الفبا شرح و توضیح دهیم .

برای مشاهده فهرست اصطلاحات به تاپیک فهرست دانشنامه نجومی آنلاین مراجعه فرمایید

لطفآ در صورت تمایل به همکاری موارد زیر را در نظر بگیرید :

خواهش ما از همه عزیزان است که در صورت تمایل به همکاری در این طرح ، حتمآ موارد زیر را در نظر بگیرند :

1- حتمآ سعی کنید شرح مطالب را به ترتیب الفبا انجام دهید . اگر مطلبی بدون توجه به ترتیب الفبا درج گردد ، توسط مدیر تالار حذف می گردد .

2- لطفآ سعی کنید مطالب را حتی الامکان کامل و به همراه شکل ارائه فرمایید . ترجیحآ از کپی - پیست مطالب پرهیز کنید . در صورت استفاده از مطالب سایت های دیگر ، منبع فراموش نشود !

3- اگر چند نفر همزمان 1 موضوع را توضیح بدهند ، همه مطالب به اولین پست ارسالی منتقل خواهند شد و کل مطالب پیرامون یک موضوع تجمیع می گردند .

4- لطفآ در هر پست فقط یک اصطلاح را شرح دهید .

به امید تکمیل دانشنامه نجومی آنلاین با همکاری اعضا خوب آوااستار
.................................................. .................................................. .................................................. .................................................. ....................

قابل توجه اعضا گرامی فروم آوا استار

از این پس(فروردین 1391) فعالیت تاپیک اصطلاحات و تعاریف نجومی متوقف خواهد شد و به جای آن، طرح بزرگتر ویکی نجوم اجرا خواهد شد. مطالب این تاپیک به تدریج به ویکی نجوم منتقل خواهند شد. امیدواریم ویکی نجوم تبدیل به بزرگترین دانشنامه فارسی نجوم در اینترنت شود.

برای اطلاعات بیشتر به این تاپیک مراجعه کنید:

ویکی نجوم - دانشنامه آزاد

با تشکر از همکاری شما

[شادی حدادی زاده]

پاد ماده

ماده از ذرات تشکیل شده ویکی از ویژگیهایی که برای طبقه بندی ذره به کار می رود سرشت پاد ذره آن است . هر ذره دارای یک پاد ذره است که طول عمر و جرم یکسان با آن ذره دارد ولی علامت بار الکتریکیش مخالف ذره است . پاد ذره الکترون ، پوزیترون است که در سال 1930 در واکنشهایی که از پرتوهای کیهانی به دست آمد کشف شد . برخلاف بار الکترون ، بار پوزیترون مثبت ، ولی انرژی سکون آن با الکترون برابر است . پاد پروتون در سال 1956 کشف شد و بارش منفی است .

می توان با یک پوزیترون و یک پاد پروتون یک اتم پاد هیدروژن ساخت که همانند اتم هیدروژن معمولی است . پاد ذره ها پایدارند اما وقتی ماده در کنار پاد ماده اش قرار گیرد هر دو از میان می روند و به جای آنها فوتون تولید می شود . ممکن است کهکشانهایی متشکل از پاد ماده وجود داشته باشند ولی نمی توان آنها را با روشهای متداول ستاره شناسی مشخص نمود به این دلیل که نور و پاد نور یکسانند یا فوتون و پادفوتون ذره واحدی هستند با رصد نور یا سایر تابشهای الکترومغناطیس که از کهکشانهای دور به ما می رسد نمی توانیم بگوییم که کهکشان از ماده یا پادماده ساخته شده است .

[stargazer]

پارسک (Parsec)

یکی از واحد های بیان فواصل نجومی است که برابر با 3.259 سال نوری و 206000 واحد نجومی می باشد.

پارسک (pc) در واقع فاصله ای است که یک واحد نجومی ( یعنی فاصله متوسط زمین تا خورشید) به اندازه یک ثانیه قوسی دیده می شود. به عبارت دیگر یک پارسک فاصله ای است که در آن فاصله ستاره اختلاف منظری درست برابر با یک ثانیه قوسی خواهد داشت. تصادفاَ اگر شما در فاصله ی یک پارسک باشید اندازه ی شعاع مدار زمین یک ثانیه ی قوسی به نظر خواهد رسید.

برای فهم این تعریف به شکل زیر نگاهی بیاندازید. فرض کنید که مثلث قائم الزاویه‌ای داریم که یک زاویه‌ی آن برابر 1 ثانیه قوسی می‌باشد و ضلع روبرو به زاویه‌ی 1 ثانیه قوسی، برابر 1 واحد نجومی است. در این صورت ضلع مجاور زاویه‌ی 1 ثانیه، برابر 1 پارسک خواهد بود.

نزدیک ترین ستاره (پروکسیماقنطورس) در فاصله ی ۲/۴ سال نوری قرار دارد که برابر است با ۳/۱ پارسک. بنابراین اختلاف منظر سالانه ی آن 0.76 ثانیه ی قوسی است.

کوچکترین اختلاف منظری که می توان به دقت اندازه گیری کرد در حدود 0.02 ثانیه است که تقریبا برابر با ۵۰ پارسک است.

کیلوپارسک (Kpc) برابر با 1000 پارسک، و مگاپارسک (Mpc) برابر با یک میلیون پارسک از دیگر واحدهای بزرگ مورد استفاده در ستاره شناسی می باشند.

برای نمونه گفته می شود فاصله خورشید تا مرکز کهکشان راه شیری 8 کیلوپارسک است.

کلمه پارسک مخفف کلمات PARallax-SECond است .


منبع: هفت آسمان، فیزیک و نجوم، رشد

[sara shahabi]

پدیده دوپلر

اثر دوپلر تغییر در طول موج(و در نتیجه در بسامد) است که میتواند از حرکت منبع و یا از حرکت ناظر یا هر دو نشات بگیرد.

این امواج می توانند:

امواج اب( آشفتگی مکانیکی‌ای که مثلا با انداختن یک سکه کوچک در ظرف آب ایجاد می شود، موجی دایره‌ای بوجود می‌آورد که از آن نقطه به اطراف گسیل می‌شود. تعدادی سکه که بطور متوالی در یک نقطه انداخته شوند، یک رشته فیزیک امواج دایره‌ای هم‌‌مرکز ایجاد می‌کنند. اما وقتی چشمه حرکت می‌کند، برای مثال هنگامی که سکه‌ها از دستی رها می‌شوند که بر فراز ظرف حرکت می‌کند، فیزیک امواج دایره‌ای حاصل دیگر هم‌مرکز نیستند.)

فشار_ صوت(خفاش‌ها ، برای اینکه با استفاده از پژواک جای یکدیگر و همچنین جای حشرات و شکار خود را تشخیص دهند، از طریق گسیل فیزیک امواج صوتی بسیار ریزی که معمولا برای گوش انسان قابل شنیدن نیست، به اثر دوپلر وابسته‌اند).

يا نور باشند.

بارزترین مثال ان حرکت اتومبیل اتش نشانی یا امبولانس است. وقتی که ماشین(محرک) به ما نزدیک می شود طول موجی که باید به ما برسد کوتاه تر می شود در نتیجه باید فاصله کمتری را طی کند. وقتی که ماشین دور میشود طول موج نت بیشتر شده چون باید فاصله ی بیشتری را طی کند. بدیهی است هر چه ماشین سریعتر حرکت کند تغییر طول موج بیشتر خواهد بود.


اثر دوپلر در نجوم کاربرد بسیار دارد زیرا در جهان همه چیز در حال حرکت است.

همانند مثال اتومبیل، زمانی که ستاره ای از ناظر دور می شود طول موج های طیف ستاره طویلتر شده در نتیجه به سوی سرخ طیف جا به جا شده(انتقال به سرخ) و اگر ستاره به ناظر نزدیک شود طول موج ها به سوی ابی طیف جا به جا میشوند(انتقال به ابی). تغییر طول موج فقط به سرعت نسبی ستاره بستگی دارد.نقش بارز این پدیده وقتی اشکار می شود که بدانیم تقریبا همه ی کهکشان ها انتقال به قرمز دارند و نتیجه بگیریم که جهان ما در حال انبساط است.

.

[Sunrise]

پرتو فرا بنفش

در طیف امواج الکترو مغناطیس، محدوده ای بین نور مرئی و پرتو ایکس وجود دارد که دارای طول موجی بین 10 تا 400 نانومتر هستند. این دسته از امواج را به دلیل اینکه در فرکانسی بالاتر از رنگ بنفش در طیف نور مرئی قرار دارند فرا بنفش یا ماوراء بنفش مینامند. کاشف این امواج آقای یوهان ویلهلم رییتر در سال 1801 است.

تصویری فرابنفش از شفق قطبی در قطب شمال مشتری/ تلسکوپ فضایی هابل/ویکیپدیا

هر جسم بسیار داغ میتواند این امواج را ساطع کند بنابراین، خورشید منبعی طبیعی برای صدور تابشهای فرابنفش است و سایر اجرام سنگین فضایی نیز تابش هایی در محدوده فرابنفش دارند ولی این تابش ها به طور طبیعی توسط لایه اوزون در اتمسفر زمین جذب میشود. به همین دلیل برای ثبت این امواج از تلسکوپ های فضایی استفاده میشود.

[Sunrise]

پرتو فرو سرخ

در طیف امواج الکترو مغناطیس، محدوده بین امواج رادیویی و نور مرئی را که دارای طول موجی بین 0.7 تا 300 میکرومتر هستند. این دسته از امواج را به دلیل اینکه فرکانسی کمتر از رنگ قرمز در طیف مرئی دارند، فرو سرخ یا مادون قرمز مینامند. کاشف این امواج آقای ویلیام هرشل در سال 1800 میلادی است.

صفحه سیاره ای کشف شده حول ستاره بتا پکتور در محدوده فرو سرخ/ ویکیپدیا

کاربردهای گسترده امواج فرو سرخ در وسایل دید در شب و تصویر برداری های نجومی سبب شده که این محدوده طیفی آشنا برای منجمان باشد. اما مشکل عمده در این زمینه وجود بخار آب در جو زمین است که سبب محدودیت در آشکارسازی این امواج میشود. بنابراین در استفاده از تلسکوپهای فروسرخ ارتفاع بالا یا حتی خارج از جو زمین لحاظ میشود.

[رضا طامهری]

پرتو گاما

كه با γ نشان داده میشود یک پرتو الکترومغناطیس با فرکانس بسیار قوی (طول موج بسیارکوتاه) است

امتیاز تصویر:ویکیپدیا

به علت انرژی فوق العاده بالای پرتوهای گاما، این پرتو برای حیات بسیار خطرناک است؛ از این رو اگر جو زمین از ورود پرتوهایی مانند گاما جلوگیری نمی نمود، حیات هرگز روی زمین شکل نمی گرفت. به همین علت که پرتوهای گاما به زمین راه نمی یابند، برای مطالعه بر روی این دسته از امواج الکرتومغناطیس، باید به آن سوی جو سفر کنیم.

از بین رصدخانه های پرتو گاما، رصدخانه فضایی چاندرا از معروفترین رصدگرهای پرتوی گاما می باشد

اجرام بسیار پرانرژی مانند سیاه چاله ها، ابرانوخترها و کوازارها همواره ساطع کننده های اصلی پرتوهای گاما در کیهان هستند و در بسیاری از مواقع از وجود چشمه های سرشار پرتوهایی مانند گاما و ایکس میتوان به حضور چنین اجرامی پی برد

اشعه گاما توسط واپاشی حالتهای بالای انرژی در هسته اتم و نیز تعامل ذرات زیراتمی با انرژی در فرایندهای طبیعی و مکانیسم های مصنوعی به وجود می ایند. البته انرژی پرتوی گاما که در فرایندهای مصنوعی مانند واپاشیهای هسته ای در راکتورها ایجاد میشود، ازانرژی پرتوهای گاما که از منابع کیهانی ساطع میشوند، بسیار کمتر است

پرتوهای گاما اغلب دارای فرکانسی برابر با ۱۰ اگزاهرتز و طول موجی کوتاه تر از ۱۰ پیکومتر(کوچکتر از قطر اتم) می باشند.

[mahdad_haghighi]

پرتو های کیهانی

پرتو هاي كيهاني واقعاً پرتو به معناي امواج و همانند تابش هاي الكترومغناطيسي نيستند بلكه ذرّات اتمي هستند كه درفضا با سرعتی نزديك به سرعت نور حركت مي كنند .
40 سال پیش و زمانی که فضانوردان آپولو به سوی ماه می رفتند، از طریق سیستم رادیویی گزارش هایی عجیب را در مورد مشاهده ی برق نور،حتی زمانی که چشمانشان بسته بودند را ارسال می کردند.در واقع این برق ها همان پرتو های کیهانی بودند که به طور مداوم جو زمین را مورد حمله قرار می دهند .
اتم شامل سه جز اصلی می باشد که عبارتند از پروتون نوترون و الکترون . که دو جز آن یعنی پروتون و نوترون در هسته اتم قرار دارند .پرتوهای کیهانی که از کهکشان خودمان راه شیری می آیند بیشتر از پروتون تشکیل شده اند.

منابع این ذرات به ترتیب انرژی(از انرزی کمتر به بیشتر) عبارتند از:ستاره نوترونی، کوتوله سفید، لکه‌های خورشیدی، هسته‌های فعال کهکشانی، فضای میان‌سیاره‌ای، باقیمانده ابرنواختر، دیسک کهکشان، هاله کهکشان، خوشه‌های کهکشانی

با این حال هنوز بخش‌های زیادی از منابع پرتوهای کیهانی ناشناخته مانده‌است.
پرتو های کیهانی به طوری عادی یه سطح زمین نمی رسند ولی با برخورد به ذرات دیگر باعث می شوند این ذرات بر سطح زمین ببارند .

[Green Dream]

پلاسما

پلاسما حالتي از ماده است كه در دماي خيلي بالا بوجود مي آيد و ساختارهاي مولكولي مفهوم خود را در اين وضعيت از دست مي دهند . در حالت پلاسما اتم ها و ذرات زير اتمي مانند مانند الكترون و پروتون و نوترون آزادانه در محيط حركت مي كنند و تغيير موقعيت مي دهند . حالت ماده متشكله تمامي ستارگان ، پلاسما است .

پلاسما در فيزيك،يك محيط رساناي الكتريكي است كه تعداد ذرات باردار مثبت و منفي آن تقريبا با هم برابرند و زماني ايجاد مي شود كه اتم ها در گاز يونيزه شوند.
گاهي به پلاسما‏‎ حالت‌‏‎ چهارم ماده اطلاق مي شود كه از حالتهاي سه گانه جامد،مايع،گاز متمايز است.
هر الكترون داراي يك واحد بار منفي است.
بار مثبت توسط اتمها يا مولكولهايي كه اين الكترونها را از دست داده اند حمل ميشود در موارد نادر اما جالب ، الكترونهايي كه از يك نوع اتم يا مولكول جدا شده اند به تركيب ديگري متصل ميشوند و منجر به توليد پلاسما ميشوند كه هر دو يون مثبت و منفي را دارا است

گازهايي كه تا حد زيادي يونيده هستند رساناهاي خوبي براي الكتريسيته هستند. علاوه بر آن حركت ذرات باردار گازها هم مي تواند ميدان الكترومغناطيسي توليد كند. (تابش موج). وقتي گاز يونيده تحت تأثير يك ميدان الكتريكي ِ ساكن قرار بگيرد حاملهاي بار در اين گاز به سرعت طوري مجددا توزيع مي شوند كه قسمت اعظم گاز در مقابل ميدان محافظت مي شود

از مهمترين خواص پلاسما اينست كه مي كوشد از لحاظ الكتريكي خنثي بماند.
در ابتدا پلاسما در ارتباط با تخليه ي الكتريكي در گازها و قوسهاي الكتريكي و شعله ها مورد نظر بود اما اينك در اخترفيزيك نظري، مسأله ي گداخت و راكتورهاي هسته اي گرمايي و مهار ِ يونها هم مورد اهميت است. براي تشكيل پلاسما نيازمند ِ دماي بالايي هستيم تا توانايي تفكيك الكترونها را از يونهاي مثبت در گازها داشته باشيم. جايي كه الكترونش يك طرف و يونهاي مثبتش يك طرف ديگر باشد را پلاسما مي گويند. براي ايجاد پلاسما از راكتور گرمايي استفاده مي شد اما جديدا از ليزر و مواد جامد هم استفاده مي شود.

[mahdad_haghighi]

پلوكس

ستاره پلوکس (راس التوام الموخر -سر پیکر پسین ) پرنورترین و درخشان ترین ستاره ی صورت فلکی جوزاست که به نام بتا جوزا نیز شناخته می شود .

( اين تنها استثنا در آسمان است كه ستاره بتاي يك صورت فلكي از آلفاي آن پرنور تر است )

علی اکبر دهخدا در لغت نامه ی دهخدا نوشته است :

راس التوام الغربی : ستاره ای است از ثوابت از قدر اول در غربی ذراع مبسوطه بر سر دوپیکر که آن را انورالتوامین نیز نامند واقع در جوزا .
همچنین عبدالرحمان صوفی در کتاب صورالکواکب خود به این ستاره اشاره کرده است .
قدر ظاهری و قدر مطلق این ستاره به ترتیب 1.15 و 1.09 می باشد . فاصله این ستاره در حدود 33.71 سال نوری است .رنگ این ستاره نیز قرمز مایل به نارنجی است و رده ی طیفی آن K0 می باشد .پلوکس هر 38 روز یکبار به دور خود می چرخد .
پلوکس هفدهمین ستاره ی پرنور آسمان می باشد .

[پیمان اکبرنیا]

<STYLE> v\ {behavior:url(#default#VML);} o\ {behavior:url(#default#VML);} w\ {behavior:url(#default#VML);} .shape {behavior:url(#default#VML);} </STYLE>پوزیترون

به پادماده‌ی الکترون، پوزیترون یا پادالکترون گفته می‌شود. بار الکتریکی پوزیترون 1+ و اسپین آن 1/2 است. پوزیترون جرمی برابر با الکترون دارد. در صورتی یک پوزیترون کم‌انرژی با یک الکترون کم‌انرژی برخورد کند، هر دو نابود شده و دو یا چند پرتو گاما تابش می‌شود. پروزیترون از طریق فرآیند تابش رادیواکتیو پوزیترونی یا فرآیند تولید جفت در اثر تابش فوتون‌های پر انرژی تولید می‌شود.

در سال 1928 برای اولین بار پل دیراک به صورت تئوری وجود این ذره بنیادی را مطرح کرد و 4 سال بعد در 1932 کارل اندرسون آن را کشف نمود. دانشمندان موفق شده‌اند در آزمایشگاه و به کمک پرتوهای بسیار شدید لیزر، پوزیترون تولید کنند. البته پوزیترون به محض برخورد با الکترون نابود شده و تابش گاما تولید می‌کند.

منبع: ویکیپدیای انگلیسی