معرفي پديده هاي مختلف رصدي

[ستاره بنیادی]

سلام

در این تاپیک قرار است درباره ی رویدادهای نجومی - به خصوص آنهایی که در تقویم نجومی ایران- می آیند صحبت کنیم.

-----------------------
ستاره كوچولو: عنوان اين تاپيك از " پديده هاي مختلف رصدي" به "معرفي پديده هاي رصدي تغيير كرد.

[ستاره بنیادی]

مقارنه:

در میان اجرام سماوی، خورشید از همه درخشان تر و شاخص تر است. خورشید است که شب

و روز را از هم جدا می کند و در واقع دیده شدن و دیده نشدن سیاره ها بستگی به موقعیت

خورشید دارد.

مقارنه یعنی قرین شدن یا نزدیک شدن. به عبارت دیگر هرگاه موقعیت یک سیاره در منظومه

شمسی به گونه ای باشد که در آسمان خورشید و آن سیاره در کنار یکدیگر دیده شوند، اصطلاحا

می گوییم سیاره در مقارنه است.

واضح است که در حالت مقارنه سیاره قابل مشاهده نیست. توجه به این نکته مهم است که

مقارنه یک سیاره بدین معما نیست که موقعیت سیاره و خورشید در آسمان دقیقا یکسان است.

ممکن است سیاره از چند درجه بالا یا پایین خورشید عبور کند، در این حالت مقارنه نشان دهنده

حالتی است که سیاره در نزدیکترین فاصله زاویه ای به خورشید قرار دارد.

البته چون مدار همه سیارات در نزدیکی دایره البروج است فاصله سیارات و حورشید در حالت

مقارنه از چند درجه بیشتر نمی شود.

همین حالت را برای ماه نیز می توان در نظر گرفت. در ابتدای ماه قمری ماه در مقارنه است، یعنی

نزدیک ترین فاصله زاویه ای از خورشید. این وقتی است که ماه بین زمیت و خورشید قرار می گیرد

و دیده نمی شود. به این زمان ماه نو نیز گفته می شود.

اما مقارنه را امروز برای نزدیکی هر دو جرم آسمانی به کار می برند. وقتی ماه و یک سیاره به

نزدیکی هم می رسند یا ماه از کنار ستاره ای پر نور می گذرد مقارنه آن دو است. ( معمولا فاصله

کمتر از 4درجه مقارنه گفته می شود.)

هرگاه واژه مقارنه به تنهایی و فقط برای یک جرم گفته شود منظور همان تعریف اول یعنی مقارنه

آن جرم با خورشید است.

مقارنه سفلی: در مقارنه سفلی که به آن مقارنه درونی هم می گویند سیاره بین خورشید و

زمین قرار می گیرد.

مقارنه عِلوی: در مقارنه علوی که به آن مقارنه بیرونی هم می گویند خورشید بین زمین و سیاره

است.



http://www.irupload.ir/images/24726026965797764782.jpg (http://www.irupload.ir/)

نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش180

[ستاره بنیادی]

مقابله:

حالت مقابله خلاف مقارنه است یعنی سیاره درست در نقطه مقابل خورشید قرار دارد و امتداد

سیاره با امتداد خورشید نسبت به زمین 180 درجه زاویه دارد.

اگر سیاره ای در حالت مقابله باشد ، تقریبا هنگام غروب خورشید طلوع می کند و موقع طلوع

خورشید غروب؛ در نیمه شب در مرکز آسمان است.

بنابراین بهترین موقعیت برای رصد سیاره مقابله است.



http://www.irupload.ir/images/24726026965797764782.jpg (http://www.irupload.ir/)

نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش180

[ستاره بنیادی]

کشیدگی:

زاویه ای را در نظر بگیرید که زمین در راس آن قرار دارد به طوری که یک ضلع آن روی خورشید و

ضلع دیگر روی یکی از سیارات باشد؛ به این زاویه کشیدگی یا دوری سیاره می گوییم. کشیدگی

نشان دهنده فاصله زاویه ای سیاره و خورشید در آسمان است. در حالت مقارنه ، زاویه کشیدگی

تقریبا صفر (یا حداقل مقدار خود) و در حالت مقابله نزدیک به 180 درجه است.

دوری عطارد و زهره هیچ گاه به 180 درجه نمی رسد، بلکه مقدار بیشینه ای دارد بلکه مقدار

بیشینه ای دارد که به آن بیشترین کشیدگی می گویند.

در این حالت خطی زمین را به سیاره وصل می کند که بر مدار سیاره مماس است. به همین علت

است که عطارد و زهره در آسمان همیشه در کنار خورشید دیده می شوند.

بیشترین دوری عطارد 28 درجه و بیشترین دوری زهره 48 درجه است. بسته به این که عطارد و

زهره ، در غرب یا شرق خورشید دیده شوند، بیشینه کشیدگی را بیشینه کشیدگی غربی یا

شرقی می نامند.

برای عطارد و زهره که مقابله ندارند بهترین وضعیت رصد حالت بیشترین کشیدگی است به ویژه

عطارد که فقط نزدیک به این حالت قابل مشاهده است.

هنگامی که عطارد و زهره در بیشینه کشیدگی شرقی هستند، بعد از غروب خورشید در افق

غربی، و هنگامی که در بیشینه کشیدگی غربی هستند قبل از طلوع خورشید در افق شرقی

دیده می شوند. اما چرا ؟!

علت روشن است، زیرا در بیشینه کشیدگی شرقی سیاره در طرف شرق خورشید است بنابراین

زودتر از سیاره غروب می کند و هنگام غروب خورشید سیاره هنوز در آسمان است.




http://www.irupload.ir/images/24726026965797764782.jpg (http://www.irupload.ir/)




نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش180

[ستاره بنیادی]

اقامت:

مدار سیاره های منظومه شمسی ، بیضی با خروج مرکز کوچک یا تقریبا دایره است. سیارات روی

این دایره ها از شرق به غرب می چرخند. هنگامی که از روی زمین حرکت سیاره ای را در روی زمین

می بینیم، ترکیب این دو حرکت پیچیده ای می شود که به آن حرکت رَجعی یا رجوعی می گویند.

در سیارات خارجی حرکت رجعی هنگامی رخ می دهد که زمین به سیاره نزدیک می شود. در این

هنگام به نظر می رسد که سیاره به جای حرکت از غرب به شرق روی دایره در مسیر متفاوتی

حرکت می کند.

در حرکت رجعی دو بار جهت حرکت سیاره عوض می شود . در این دو نقطه به طور لحظه ای

سرعت مداری سیاره از نظر ناظر زمینی صفر است یا به طور لحظه ای سیاره متوقف می شود.

اصطلاحا به این حالت اقامت می گوییم. به عبارت دیگر وقتی می گوییم سیاره در فلان صورت

فلکی اقامت می کند یعنی در آن صورت فلکی حرکت رجعی تمام یا شروع می شود.

در سیارات خارجی همیشه در حد فاصلِ دو اقامت شرقی و غربی، مقابله رخ می دهد.

نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش 180

[ستاره بنیادی]

تربیع:

تربیع سیاره در حالتی است که زاویه کشیدگی اش 90 درجه باشد. سیارات زیرین (عطارد و زهره)

تربیع ندارند.

توجه داشته باشید که تربیع سیارات با تربیع ماه خیلی تفاوت دارد. تربیع ماه حالتی از اهله است

که در آن نیمی از ماه، روشن دیده میشود. هنگام تربیع ماه، زاویه کشیدگی کمی کمتر از 90 درجه

است در صورتیکه تربیع سیارات فقط به زاویه کشیدگی آنها بستگی دراد.

سیارات خارجی اهله ندارند و تقریبا همیشه در حالت بدر دیده می شوند. تربیع هم مثل بیشینه

کشیدگی بسته به اینکه سیاره در شرق یا غرب خورشید باشد تربیع غربی یا شرقی نامیده می شود.



http://www.irupload.ir/images/24726026965797764782.jpg (http://www.irupload.ir/)

نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش 180

[ستاره بنیادی]

گره صعودی و نزولی:

صفحه ای که از مدار زمین می گذرد صفحه منظومه شمسی نامیده می شود. مدار بقیه سیارات در

این صفحه نیست و با صفحه منظومه شمسی زاویه دارد. به این زاویه، زاویه تمایل مدار می گوییم .

زاویه تمایل مدارِ سیارات بسیار کوچک و در حدود چند درجه است. مدار پلوتو 17 درجه تمایل دارد. در

سیاره های اصلی منظومه بسیار بیشتر است. مدارِ هر سیاره صفحه منظومه شمسی را در دو

نقطه قطع می کند. به این دو نقطه گره های مداری می گویند.

در یکی از این دو نقطه، سیاره از زیر یا طرف جنوب صفحه منظومه شمسی به بالا یا شمالِ آن

می آید ؛در واقع از پایین به بالا صعود می کند. به این گره، گره صعودی می گوییم . گره دوم که در

آن سیاره از بالا یا شمالِ صفحه منظومه شمسی به جنوب آن می رود گره نزولی نامیده می

شود.

همین حالت برای ماه نیز وجود دارد. زیرا مدار ماه 5 درجه با صفحه دایرۀالبروج یا صفحه منظومه

زاویه می سازد.

نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش 180

[ستاره بنیادی]

حضیض و اوج:

مدار سیاره های منظومه شمسی به شکل بیضی ای است که خورشید در یکی از کانون های آن قرار دارد.

فاصله سیاره تا خورشید ثابت نیست. لحظه ای که فاصله سیاره تا خورشید به حداقل می رسد می گوییم

سیاره در حضیض است.

توجه داشته باشید که حضیض هیچ رابطه ای با مقارنه ندارد. حتی ممکن است سیاره در حالت مقابله به

حضیض مدار خود برسد. در مقارنه منظور نزدیکی ظاهری (بر حسب درجه روی کره سماوی) خورشید و سیاره

در آسمان زمین است. در صورتیکه در حضیض فاصبه واقعی ( بر حسب واحد نجومی در فضا) بین سیاره و

خورشید به حداقل می رسد.

در مقابل حضیض، اوج، نقطه ی بیشترین فاصله ی ممکن سیاره تا خورشید است.

اوج و حضیض برای حرکت ماه به دور زمین و هر قمری به دور یک سیاره هم به کار می رود.

نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش 180

[ستاره بنیادی]

گذر و اختفا:

در حالت کلی اگر جرمی نجومی که قطر ظاهری نسبتا بزرگی دارد – مثل ماه یا سیارات – در

مسیر خود از مقابل جرم نجومی دیگری با قطر ظاهری کوچک تر عبور کند ؛ به طوریکه جرم دوم

کاملا پشت جرم اول پنهان شود، می گوییم اختفا روی داده است. در اختفا باید قطر ظاهری

جسم پوشاننده ( یا به عبارت دیگر جرم نجومی نزدیکتر) از جسم پنهان شده ( جرم نجومی دورتر)

بزرگتر باشد.


به عنوان مثال اگر ماه با قطر ظاهری 30 دقیقه از کنار مشتری عبور کند و آن را بپوشاند می

گوییم اختفا روی داده است.


همینطور است اگر مشتری از مقابل یک ستاره عبور کند و ستاره در پشت مشتری پنهان شود.


اختفا پدیده ی مهمی است. اخترشناسان با مشاهده اختفای ستاره ها پشت سیاره ای خاص،

غلظت و ترکیبات جو سیارات را اندازه گیری می کنند.


اگر قطر ظاهری جرم پوشاننده از جرم پوشانده شده کوچک تر باشد می گوییم گذر یا عبور روی

داده است( از «عبور» بیشتر برای زمان یا پدیده ی عبورِ اجرام سماوی از نصف النهار ناظر یا نصف

النهار شمال-جنوب آسمان استفاده شده و بهتر است در اینجا گذر را بیشتر به کار ببریم).


مثلا در هنگام مقارنه درونی عطارد یا زهره ممکن است مقارنه آنقدر نزدیک باشد که سیاره از

مقابل قرص خورشید عبور کند. در این حالت سطح درخشان خورشید لکه سیاهی دیده خواهد

شد.


یک مثال خوب دیگر، پدیده گذر و اختفای اقمار گالیله ای مشتری است. قطر ظاهری اقمار گالیله

ای ( چهار قمر بزرگتر) مشتری در حدود یک ثانیه قوس است. در صورتیکه قطر ظاهری خود

مشتری به 50 ثانیه قوس می رسد، بنابراین هنگامی که قمر از مقابل مشتری می گذرد می

گوییم گذر رخ داده و هنگامی که قمر به پشت مشتری می رود می گوییم اختفا روی داده است.

نویسنده: دکتر محمدتقی میرترابی، ماهنامه نجوم،ش 180

[ستاره بنیادی]

بارش شهابی


بارش های شهاب هنگامی روی می دهند که زمین در مدار خود با توده ای از ذرات جامد برخورد کند. منشا

بسیاری از این ذرات دنباله دارها هستند. این صخره های یخی با حرکت در مدار خود ذرات ریزی رها می کنند.

با نزدیک شدن دنباله دار به خورشید تعداد ذرات به جای مانده افزایش می یابد. بنابراین مدار دنباله دار پر

از ذراتی می شود که با همان سرعت دنباله دار و تقریبا در همان مدار به دور خورشید می گردند.

اگر فاصله ذرات تا مدار زمین کمتر از 8 صدم واحد نجومی باشد ممکن است بارش شهاب به وجود آید.

به علت حرکت تناوبی منظم زمین به دور خورشید ، سیاره ما در زمان مشخصی از سال به نزدیکی مدار

دنباله دار می رسد و با برخورد با این ذرات پراکنده ، بارش شهاب در آسمان رخ می دهد.

بارش های شهاب به اسم صورت فلکی نامگذاری می شوند که کانون بارش در زمان اوج فعالیت در آن قرار

دارد. مثل بارش شهاب برساوشی که کانون آن در صورت فلکی برساوش است. اگر کانون دو یا چند بارش

در یک صورت فلکی باشد از نام ستاره درخشان نزدیک کانون هم استفاده می شود مانند بارش اتا دلوی،

گاهی اوقات هم برای مشخص کردن چندین بارش در یک صورت فلکی از نام ماه اوج بارش استفاده می کنند مانند ژوئن- شلیاقی.



نویسنده : جناب آقای امیر حسن زاده (http://forum.avastarco.com/forum/member.php?u=487) ، ماهنامه نجوم شماره 180

[ستاره بنیادی]

ماه


ماه نو

در وضعیت محاق ماه بین زمین و خورشید، قرار داشته و تمام سطح ماه که رو به زمین است تاریک و

تقریبا غیر قابل مشاهده می باشد . در این حالت طبق تعریف علم ستاره شناسی(و نه تعریف شرعی)،

اصطلاحاً ماه نو و یا متولد می­شود و از این زمان به بعد، سن ماه را محاسبه می کنند(به این حالت مقارنه

ماه وخورشید نیز گفته می شود، در زمان مقارنه اگر ماه بر روی یا در نزدیکی یکی از گره­های مداری خود

باشد، خورشید گرفتگی اتفاق می افتد.)


پس از گذشت حداقل 10 ساعت از مقارنه( قرار گیری ماه،زمین وخورشید در یک خط فرضی) در بهترین

حالت و 15 ساعت در بدترین وضعیت، و با حداقل 7 درجه جدایی زاویه ای ماه از خورشید (از دید یک ناظر

روی سطح زمین)که حد دانژون نامیده می شود، اولین و نازک­ترین هلال تشکیل شده و کم کم هلال قابل

مشاهده خواهد بود.



تربیع اول


حدود روز هفتم از دوره چرخش ماه بدور زمین، وضعیت ماه طوری است که 50 درصد سطح ماه روشن

است. فاصله ماه و خورشید در حدود 90 درجه بوده و ماه بصورت نیمه دیده شده وزمان غروب خورشید در

بیشترین ارتفاع از افق قرار دارد. از این پس هر شب، سطح ماه روشن­تر شده و بزرگتر دیده می شود(تا

حالت بدر).

در وضعیت تربیع تحدب ماه به سمت غرب می باشد.وضعیت هلال تربیع در شب ششم یا هشتم نیز می تواند رخ دهد.




تربیع آخر


حدود روز ۲۱ یا22 ام در چرخش ماه بدور زمین(از ماه قمری)، وضعیت ماه طوری است که 50 درصد

سطح ماه روشن است و مجدداً ماه بصورت نیمه دیده می شود. از این پس، هرشب روشنایی سطح ماه

کمتر می شود. در این وضعیت تحدب ماه به سمت شرق می باشد.





ماه کامل

در وسط دوره یک هلال و در حدود روز 14 ام، سطح ماه کاملاً روشن شده و فاز ماه 100 درصد خواهد بود.

در این حالت، ماه در طرف مقابل خورشید نسبت به زمین قرار دارد و در حداکثر نورانیت می باشد.به این

حالت مقابله ماه وخورشید نیز گفته می شود. از زمان بدر به بعد از میزان روشنایی سطح ماه کاسته می

شود. در حالت بدر همزمان با غروب خورشید در غرب آسمان ناظر، ماه نیز از شرق طلوع می کند در نیمه

شب در بیشترین ارتفاع از افق و تا طلوع خورشید در روز بعد، در آسمان خواهد بود. در حالت بدر فاصله ماه

با خورشید حدود 180 درجه می باشد.از زمان بدر به بعد طلوع ماه از اول شب به بعد خواهد بود.

بر خلاف تصور مردم در این شب هم بدلیل نورانیت زیاد وهم بدلیل اینکه عوارض سطحی ماه تنها باوجود

سایه خوب دیده می شوند نمی توان عوارض سطحی بویژه مناطق کوهستانی ماه را مشاهده کرد.برای

دیدن دریاهای ماه در زمان بدر جهت کاهش نورانیت سطحی٬ استفاده از فیلتر مخصوص ماه توصیه می

شود.گفتنی است حالت بدر می تواند در شبهای ۱۲،۱۳ و۱۵ و۱۶ هم رخ دهد.



تحدب به سوی محاق

در حدود روز 18 ام در چرخش ماه بدور زمین، یک سطح برآمده و محدب از ماه دیده می شود. در این حالت 75 درصد سطح ماه روشن

است و میزان روشنایی سطح و ضخامت ماه در حال کاهش می باشد. در این وضعیت تحدب ماه به سمت شرق می باشد و زمان طلوع

ماه از نیمه شب به بعد بوده و هلال در سحرگاه و در روز هم دیده می شود.

نکته:همواره تحدب هلال به سوی خورشید بوده واگر خورشید در آسمان نباشد به سوی محل غروب یا طلوع خورشید می باشد.



تحدب به سوی بدر

طی یک دوره چرخش ماه بدور زمین ٬از روز دهم یک سطح برآمده و محدب از ماه دیده می شود. در این حالت حدود 75 درصد سطح

ماه روشن است و سطح ماه روشن­تر خواهد شد. در این وضعیت تحدب ماه به سمت غرب می باشد.

نکته:همواره تحدب هلال به سوی خورشید بوده واگر خورشید در آسمان نباشد به سوی محل غروب یا طلوع خورشید می باشد.


هلال به سوی محاق

در روزهای پایانی ماه قمری و در حدود روز 26 ام از نقطه آغاز چرخش ماه بدور زمین یا همان سن ماه، یک هلال با ضخامت متوسط (25

درصد روشنایی) در سحرگاه قابل رؤیت است. در این زمان ٬رفته رفته از ضخامت هلال کاسته شده و اصطلاحاً زمان مرگ ماه و تولد جدید

آن فرا می رسد.


هلال رو به بدر

پس از حداقل 10 ساعت از مقارنه ماه و خورشید(در بهترین حالت) و 15 ساعت (در بدترین وضعیت)، و با حداقل 7 درجه(حد دانژون)

جدایی زاویه ای ماه از خورشید (از دید ناظر روی سطح زمین)، اولین و نازک­ترین هلال تشکیل شده ٬به مرور زمان هلال ضخیم تر شده٬

فاصله زاویه ای آن با خورشید بیشتر شده وشرایط رویت آن راحت تر می شود. روز چهارم، هلال به حد وسط خود می رسد و یک

ضخامت متوسط را خواهد داشت. در این وضعیت 25 درصد سطح ماه روشن و تحدب هلال به سمت غرب می باشد و آنرا می­توان در

ابتدای شب رؤیت کرد.




منبع: نرم افزار و سایت هفت آسمان (http://www.haftaseman.ir/)

[ata moradi]

سلام دوستان
حرکت رجعی یا همان حرکت بازگشتی برای سیارات خارجی اتفاق می افتد. اما اصلا حرکت رجعی چیست؟
یک سیاره خارجی مثلا مریخ را در نظر بگیرید . زمین و مریخ در حال گردش به دور خورشید هستند اما سرعت های شعاعی و زاویه این دو نسبت به هم ثابت نیست. حال اگز سرعت شعاعی وجود داشته باشد به طبع فاصله سیاره در حال تغییر است ولی اگر سرعت زاویه وجود داشته باشد سیاره از نظر ناظر زمینی در آسمان حرکت می کند . اما نقطه ای وجود دارد که این سرعت مماسی یا زاویه ای صفر می شود که به نقطه اقامت مشهور است. دو نقطه اقامت وجود دارد که سیاره در حقیقت در بین این دو نقطه به یکباره جهت حرکش تغییر می کند که به این حرکت بازگشتی حرکت رجعی می گویند. این پدیده یکی از پدیده هایی است که مدل خورشید مرکزی را در زمان کپرنیک معتبر ساخت.

http://www.chopogh.com/upload_images/images_medium/3_0_29833.jpg

[sin shin]

ی سوال داشتم مرتبط با تاپیک شما

منابع و نرم افزارهای نجومی که برای استخراج تقویم های نجومی ازش استفاده میشه رو،میشه معرفی کنید؟مثلا تقویم نجومی سایت آوااستار،علاوه بر استاری نایت و رد شیفت
مرسی

[SAEED560]

سلام
من در مورد حضیض مداری ماه که در روز 28 مرداد در ساعت 6 صبح رخ میده یه توضیحاتی رو میدم
مدار حرکت ماه به دور زمین به شکل بیضی می باشد . در زمان گردش به دور زمین ماه در هر 4 هفته به دورترین و نزدیکترین فاصله خود به زمین می رسد . در نزدیکترین حالت که به حضیض معروف است ماه در حدود 50 هزار کیلومتر به زمین نزدیک میشود که این مورد باعث بالا تر امدن اب در حدود 2 سانتیمتر میباشد. البته این حضیض حتما نباید در حالت ماه کامل باشد که به چشم بیاد . می تونه در هر تربیعی باشه . در هر صورت همه ما انسانها افتخار دیدن این پدیده رو نداریم چون یا خوابیم یا اگر حتی تو ساعتی باشه که ما سرمون خلوت باشه حال نگاه کردن به بال سر خودمون نداریم . ای عجب .....

[Mahdieh. GH]

ی سوال داشتم مرتبط با تاپیک شما

منابع و نرم افزارهای نجومی که برای استخراج تقویم های نجومی ازش استفاده میشه رو،میشه معرفی کنید؟مثلا تقویم نجومی سایت آوااستار،علاوه بر استاری نایت و رد شیفت
مرسی

سلام به شما دوست عزیز :)
در ابتدا عضویت شما رو در فروم نجومی آوااستار خوش آمد و تبریک میگم، و امیدوارم عضویتتون باعث پیشرفت و ارتقاع سطح علمی خودتون و دیگر اعضا بشه
و پاسخ شما: نرم افزار های خوبی در این زمینه هستند که خب شما میتونین علاوه بر استاری نایت، نقشه‌هاي صور فلكي، اجرام اعماق آسمان و وقايع آسمان رو در دو نرم افزار Sky Map، The Sky که در این زمینه کاربدین، مشاهده کنین و همچنین براي استخراج داده‌هاي رصدي و اطلاعات اجرام سماوي از Accurate Times، Moonc60، Occult استفاده کنین، البته این نرم افزار ها تنها نرم افزار ها در این زمینه نیستند;)
موفق باشید